معنای ولایت چیست و مولا کیست

این نوشتار به مناسبت جشن میلاد امیر مومنان حضرت علی علیه السلام، از آثار مکتوب استاد بهبودی استخراج شده است. امید است که به روشن شدن مفهوم ولایت ایشان بر مسلمانان کمک کند و به این سئوال پاسخ دهد که معنای ولایت چیست و مولا کیست؟

اللهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُم مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَولِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُم مِنَ النُّور إِلَی الظُّلُمَاتِ أُولئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ

خداوند رحمان سرپرست مؤمنان است که آنان را از تاریکی­ها به سوی نور برون می ­کشد. کافران حمایت و سرپرستی خداوند رحمان را وانهاده‌اند. سرپرست و حامی آنان سرکشان طاغوت است که پیروان خود را از نور به سوی تاریکی­ها برون می­ کشند. اینان جاودانه یاران آتش دوزخ می­ باشند.

بقره، ۲۵۷

معنای ولایت چیست

منظور از ولایت در این آیه، ولایت تکوینی نیست؛ زیرا ذات احدیّت بر همه کائنات و از جمله مؤمن، کافر و همه افراد بشر ولایت تکوینی دارد. تربیت تکوینی و اداره امور کائنات از هر جهت، در حیطه اقتدار علم و اراده ذات احدیّت است. منظور از این ولایت، همان معنائی است که آیه کریمه به توضیح آن پرداخته و می‌گوید: «یُخرجهم من الظّلمات إلی النور».

قهری است که این نوع ولایت که به معنای پیگیری تربیت است، به وسیله نزول قرآن و ارسال رسول است. چنان که می‌گوید: (قد جاءکم من الله نور و کتاب مبین یهدی به الله من اتّبع رضوانه سبل السلام و یخرجهم من الظلمات إلی النور بإذنه و یهدیهم إلی صراط مستقیم) (مائده، ۱۶) و می‌گوید: (هو الّذی ینزّل علی عبده آیات بیّنات لیخرجکم من الظلمات إلی النور و إنَّ الله بکم لرؤف رحیم) (حدید، ۹)

. . . و می‌گوید: (فاتقوا الله یا أولی الألباب الّذین آمنوا قد أنزل الله إلیکم ذکراً. رسولاً یتلوا علیکم آیات الله مبیِّنات لیخرج الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات من الظُّلمات إلی النُّور) (طلاق، ۱۱). همچنین با صراحت، خطاب به رسول الله که کارگزار این ولایت است، می‌گوید: (کتاب أنزلناه إلیک لتخرج النّاس من الظُّلمات إلی النّور بإذن ربّهم إلی صراط العزیز الحمید) (ابراهیم، ۱). تا آن حد که می‌گوید: (هو الّذی یصلِّی علیکم و ملائکته لیخرجکم من الظُّلمات إلی النُّور و کان بالمؤمنین رحیماً) (احزاب، ۴۳).

مولا کیست

بنابراین در سایه نزول قرآن بر قلب رسول الله، رسول خدا عهده‌دار آن است که مردم را از ظلمات به سوی نور هدایت کند. این است ولایتی که رسول الله بر مردم دارد و این است همان معنائی که در سوره مائده، آیه ۵۵ می‌فرماید: (إنّما ولیّکم الله و رسوله و الّذین آمنوا الّذین یقیمون الصّلاۀ و یؤتون الزّکاۀ و هم راکعون). ولایتی که مستلزم فهم تمام ظاهر و باطن قرآن است و لازمه آن شناخت ظلمات و نور؛ و اعمال حکمت و سنّت در خارج کردن مردم از تاریکی‌ها به سوی نور و روشنایی است. لذا است که بعد از رسول خدا، ولایتِ تربیت، ویژه آن کسانی است که با جمله (الّذین یقیمون الصّلاۀ و یؤتون الزّکاۀ و هم راکعون) معرفی شده اند.

در مقابل این ولایت و تربیت، ولایت و تربیت طاغوت است که با جلوه‌های مختلف به عنوان اولیا ظاهر می‌شوند و مردم را بر ضدّ خدا، رسول، عترت و قرآن می‌شورانند و آنان را از نور به سوی تاریکی‌ها برون می‌برند. لذا در آیه قبلی گفت: (فمن یکفر بالطاغوت و یؤمن بالله فقد استمسک بالعروۀ الوثقی لا إنفصام لها). در آیات بعدی جلوه‌هایی از حکمت و سنّت در اخراج مردم از تاریکی‌ها به سوی نور مطرح شده است.

مراتب معارف توحیدی

أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِی حَاجَّ إِبْرَاهِیمَ فِی رَبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللهُ الْمُلْکَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّیَ الَّذِی یُحْیِی وَ یُمِیتُ قَالَ أَنَا أُحْیِی وَ أُمِیتُ قَالَ إِبْرَاهِیمُ فَإِنَّ اللهَ یَأْتِی بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ وَ اللهُ لَا‌یَهْدِی الْقَومَ الظَّالِمینَ

۲۵۸

مفاد آیه کریمه با توجه به ترجمه معانی‌القرآن روشن است. ابراهیم نمونه ولایت ربوبی است که مردم را از تاریکی‌ها به سوی نور می‌برد. نمرود نمونه ولایت طاغوت و تسویلات شیطانی بود که مردم را از نور به سوی تاریکی‌ها می‌برد. در این آیه کریمه، نحوه برخورد و استدلال دو منطق منعکس شده است.

نمرود می‌گفت: این ملک و سلطنت را خدا به من داده است. بنابراین من با اراده خدا بر این مردم حکومت یافته ام و اراده من بر آنان حاکم است. او می‌گفت: تشخیص من جنبه قانون دارد و همه باید از آن اطاعت کنند.

در مقابل او، ابراهیم خلیل خدا ایستاده بود که آتش نمرودیان بر او سرد و سلامت شده بود. این جانبخشی الهی، منطق نمرودیان را می‌شکست. منطق نمرودی این بود که «من با اراده خالق، سایه خدا شده ام و بر آنان حکم می‌رانم». منطق ابراهیم مزعمه نمرودیان را می‌شکست که احیاء و إماته الهی از نمونه چرخانیدن خورشید است که هماره از مشرق طلوع می‌کند. اگر اراده خدا در سایه اراده تو جلوه‌گر می‌شود، اراده کن و خورشید را از مغرب برآور. جمله آخر که می‌گوید: (و الله لایهدی القوم الظّالمین)، افاده می‌کند که منطق طاغوتیان با سیه‌کاری همراه است.