احکام اسلام: خوراک و خون خواهی و وصیت – سوره بقره

این نوشتار ترجمه آیات ۱۶۳ تا ۱۸۲ سوره بقره از کتاب معانی القرآن است. این آیات چهارچوب اصلی احکام اسلام را برای مومنان مشخص می کند و احکام خوراک خون خواهی و وصیت را روشن می سازد. شرح قوانین و احکام اسلامی تا پایان فصل ۸ ادامه دارد.

دلایل پیروی از قوانین خداوند در زندگی

خدای شما مردم، خداوندی یکتا است که جز او خدایی وجود ندارد. رحمان است و مهربان است. (۱۶۳) به یقین در آفرینش آسمان‌ها و زمین و در پیدایش شب و روز و در آن کشتی‌ها که در پهنه‌ دریا به سود مردم روان شده‌اند و در آن آبها که خداوند رحمان برای شما از آسمان فرو فرستاده و خاک مرده و بی‌جان را با آن آب، حیات بخشیده است و از هر نوع جنبنده‌ای که تصور شود، در زمین پراکنده است و در چرخش بادها از چپ و راست و آن ابرها که در وسط آسمان و زمین رام و مهار شده‌اند؛ برای اندیشمندان نشانه‌های ربوبیت و تربیت آشکار است. (۱۶۴)

برخی از مردم به جای آن که خدا را دوست بدارند، برای او همتایانی می‌تراشند و آن سان به دوستی با آن خدایان تقدّس می‌دهند که باید به دوستی با خداوند جهان تقدّس بدهند. ولی آن کسانی که خدای جهان را به خدایی گرفته‌اند و بدو ایمان آورده‌اند، با خدای خود محبتی شدیدتر و استوارتر دارند و اگر سیه‌کاران عذاب دوزخ را دیده بودند، می‌دانستند که همه‌ ‌قدرت‌ها از آن خداوند است و می‌دانستند که عذاب خدا چه سهمگین است. (۱۶۵)

آن روز که رهبران از پیروانشان بیزاری بجویند و اظهار نفرت کنند و همگان از تابع و متبوع عذاب خدا را با چشم بنگرند و پیوندهای فکری و وسایل ارتباطی آنان پاره پاره شود. (۱۶۶) و پیروانشان گویند: کاش دوباره به دنیا باز می‌گشتیم و از پیشوایان و رهبران خود اظهار برائت و نفرت می‌نمودیم، آن‌سان که امروز نفرت و بیزاری خود را از وجود ما اعلام کرده‌اند. خداوند به این صورت دستاوردشان را با تجسّمی حسرت بار در مقابل چشمانشان عیان می‌سازد و امکان خروج از دوزخ را به آنان نخواهد داد. (۱۶۷)

احکام خوراکی ها

ای مردمان، از فراورده‌های زمین تناول کنید، بر وجهی که حلال و پاک باشد و گام‌های شیطان را دنبال مکنید که از فراورده‌های حرام و ناپاک زمین تناول نمایید. بی‌شک شیطان برای شما دشمنی است که قبلاً موضع خود را اعلام کرده است. (۱۶۸) شیطان کاری جز این ندارد که شما را به زشتی و پلیدی فحشا فرمان دهد و وادار کند که بر خداوند جهان دروغ‌های ناسنجیده ببندید. (۱۶۹)

و چون گفته شود: برنامه‌ قرآن را دنبال کنید که خداوند شما، از آسمان نازل کرده است. می‌گویند: ما فقط سنّتی را دنبال می‌کنیم که پدران خود را بر آن سنّت‌ها پویا دیده‌ایم. آیا اگر پدرانشان اهل فساد و فحشا بوده باشند، باز هم از سنّت آنان پیروی می‌نمایند و یا اگر پدرانشان اهل تدبر نبوده راه به جایی نبرده‌اند، باز هم باید از سنّت آنان پیروی نمایند؟ (۱۷۰)

حکایت این کافران مشرک حکایت آن مردی است که برای فرا خواندن دام‌ها و یا راندن چارپاها صدایی چون بانگ کلاغ از حلقوم خود سر می‌دهد و دام‌ها و چارپاها با بانگ لطیف و آوای نرم او نزدیک می‌شوند و با فریاد تند و پر هیبت او رم کرده، پراکنده می‌شوند، بی‌ آن که از کلمات او چیزی بفهمند. گویا این مردم همگان کر و لال و کورند که از کلمات و اشارات قرآن چیزی نمی‌فهمند. از اینرو عقل و اندیشه به کار نمی‌بندند. (۱۷۱)

معرفی خوراک پاک و ناپاک

ای اهل ایمان، اگر می‌خواهید که خدا را بپرستید، از روزی‌های پاک ما تناول کنید و خدا را شاکر باشید که پاک و ناپاک را به شما معرفی می‌کند. (۱۷۲) جز این نیست که خداوند رحمان فقط دام‌های مُرده و خون جهنده و گوشت خوک‌های گردن گراز چشم تنگ را حرام و ناپاک می‌داند؛ به اضافه هر دامی که با نام بردن معبودی جز نام «الله» قربانی شود. اما هر کس در حال اضطرار از روزی‌های ناپاک مزبور تناول کند، با این شرط که اضطرار او در اثر بغی و عدوان نباشد که به خاطر چپاول و غارت به بیابان رفته باشد و یا به خاطر ستم و دشمنی، در این صورت گناهی بر گردن او بار نمی‌شود. به یقین خداوند جهان آمرزگاری مهربان است. (۱۷۳)

کسانی که احکام آسمانی را کتمان می‌کنند و بدین وسیله سیم و زری اندک به کف می‌آورند، اینان جز آتش دوزخ چیزی در شکم خود جای نمی‌دهند. به رستاخیز خداوند با آنان هم سخن نمی‌شود و جانشان را پاک و مطهر نمی‌سازد و برای آنان عذاب دردناکی مهیا است. (۱۷۴) اینان با داشتن قرآن به جای هدایت، خریدار گمراهی شدند و آمرزش خدا را با عذاب آخرت عوض کردند. شگفتا از تاب و طاقت آنان بر آتش دوزخ. (۱۷۵) این عذاب‌ها از آن جهت است که خداوند رحمان کتاب آسمانی را به حق نازل کرده است و آنان که در صحّت آن تردید و جدل دارند، بر آنند که بر سر این دو راهی هر چه بیشتر از شما فاصله بگیرند. (۱۷۶)

نیکوکاری: نماز، زکات و انفاق

کار نیکو تنها این نیست که چون نصارا روی خود را به جانب مشرق کنید و نماز بخوانید و یا همچون یهودان روی خود را جانب مغرب بگردانید و نماز بخوانید. نکویی را در کردار آن کسی به عیان می‌توان دید که ایمان دارد به خدا و روز قیامت و فرشته‌های خدا و کتاب‌های آسمانی و پیامبران الهی؛ و با آن که مال دنیا را بر ای خود دوست دارد، به خویشاوندان خود و یتیمان و بیکارانشان و درماندگان همسفر خود و دریوزگان منزل خود عطا می‌کند و در آزادی بردگان شرکت می‌کند. نماز را برپا می‌دارد و زکات فریضه را می‌پردازد. همان کسانی که چون تعهدی را امضا کنند، به تعهد خود پابند و وفادارند و در سختی و بدبختی و در صحنه‌های نبرد و جهاد صبور و شکیبایند. تنها اینان در ادعای نکوکاری صادقند و هم‌اینان صاحبان تقوایند. (۱۷۷)

احکام خون خواهی

ای اهل ایمان، قصاص و برابری در خون‌خواهی مقتولان، بر شما یک شرط مکتوب است؛ مرد آزاد در برابر مرد آزاد، برده زرخرید در برابر برده زرخرید، زن در برابر زن باید به قتل برسد. اگر قاتل از جانب یک نفر از خون‌خواهانِ مقتول برادرانه عفو شود، سایر خون‌خواهان باید به شایستگی پیرو او باشند و از کشتن قاتل درگذرند و قاتل باید با نیکی و احسان سهم آنان را از دیه مقتول بپردازد. این حکم به صورت تخفیف در قصاص و به خاطر رحم و شفقتی بر قاتل از پیشگاه پروردگارتان صادر شده است. هر کس از این قانون تجاوز کند و از این پس بر اساس قانون جاهلیت و یا حکم تورات عمل کند، عذاب دردناک دوزخ در انتظار او است. (۱۷۸)

ای صاحبان مغز و خرد، رعایت قصاص و برابری در خون‌خواهی مایه زندگی و حیات است که کمتر به جان قاتل دست یابید و به خون‌بها راضی شوید. این نکته را از آن جهت روشن کردیم که هر چه بیشتر، تقوی و احتیاط را در خون‌خواهی رعایت کنید. (۱۷۹)

احکام وصیت

ای اهل ایمان، به آن هنگام که مرگ بر بالین یک تن از شما حاضر شود، در صورتی که میراثی قابل توجه از خود به‌ جا گذارد، این تکلیف بر عهده شما فرض و مکتوب است که برای پدر و مادر و نزدیکتران خود وصیت کنید، بر وجهی که حق آنان محفوظ بماند. تکلیف وصیت علاوه بر این که مکتوب است، حقی است که بر عهده اهل تقوا سنگینی می‌کند که اگر بی‌ وصیت بمیرند، چه بسا حق برخی از وارثان به وسیله دیگران ضایع بماند. (۱۸۰)

بعد از آن که وصیت برگزار شود، هر کس مراتب وصیت او را به هنگام ادای شهادت و یا اجرای وصیت تغییر دهد، بعد از آن که با گوش خود شنیده باشد، گناه این تغییر و تبدیل بر دوش همان کسانی بار می‌شود که مراتب وصیت را تغییر دهند. به یقین خداوند رحمان به مرتب وصیت و نیات و اهداف شما دانا است. (۱۸۱)

اما اگر کسی خائف باشد که وصیت‌گزار، با این سفارش و این نوع تقسیم، حق مشروع کسی را ناحق کرده است و یا ناحقی را به لباس حق آراسته است و به منظور احقاق حق از متن وصیت عدول کند و میان وارثان ذی‌حق صلحی برقرار سازد و رضایت همگان را به دست آورد، اعتراضی و گناهی بر او نخواهد بود. و اگر در تشخیص خود دچار اشتباهی شده باشد، خداوند رحمان آمرزنده و مهربان است. (۱۸۲)