این نوشتار تحت عنوان «جای نماز و جامه نماز در احادیث کتاب کافی» برگرفته از جلد دوم کتاب گزدیده کافی است. کلیه احادیث دفتر نماز این کتاب به منظور دسترسی آسانتر مخاطبان در این وبگاه بارگذاری شده است.
جایگاه نماز
(۱۱۷۲) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: در خوابگاه شتران، نماز خواندن روا است؟ ابوعبدالله گفت: اگر از سرقت کالای خود خائف باشی، زمین را جاروب کن و بعد آب‌پاشی کن و نماز بخوان. نماز خواندن در خوابگاه گوسفندان هیچ مانعی ندارد.
(۱۱۷۳) ۳- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: در اصطبل اسب و استر و الاغ نماز مخوان.
(۱۱۷۴) ۷- به ابوالحسن الرضا (ع) گفتم: در راه مدینه، اواخر شب به «بیداء» رسیدیم. من وضو گرفتم و مسواک زدم و خواستم نماز بخوانم- با وجود این که در محمل بودم و حرکت می‌کردیم- رضا ندادم که نماز بخوانم. آیا در این «بیداء» سوار بر محمل می‌توانم نماز بخوانم؟ ابوالحسن گفت: در «بیداء» نماز مخوان. من پرسیدم: مرز «بیداء» تا کجا است؟ ابوالحسن گفت: موقعی که جدم ابوجعفر باقر به «ذات جیش» می‌رسید، در حرکت شتاب می‌کرد و نماز نمی‌خواند تا به «معرس» رسول خدا برسد. من گفتم: «ذات جیش» در کجا است؟ ابوالحسن گفت: آن جا که تا گودال «حفیره» یک فرسخ راه مانده است.
شرح: بیداء؛ فلات کوچکی است از شن بر سر راه مدینه و مکه. مسجد شجره که میقات اهل مدینه است، در حدود یک میل از این فلات منحرف است. موقعی که از این فلات به طرف مدینه سرازیر شویم و فلات را پشت سر بگذاریم، نام آن «معرس» است. رسول خدا (ص) در مراجعت به مدینه، ساعتی در این جا فرود می‌آمد تا بیاساید موقعی که از این فلات به طرف مکه سرازیر شویم، نام آن «ذات جیش» است. توقف در بیداء و از جمله نماز خواندن، کراهت دارد، زیرا رسول خدا گفته است: «در این محل، لشکری از مردمان خبیث به زمین فرو می‌روند». گویا نام «ذات جیش» است. دوم: جاده «ذات صلاصل». و سوم: بادیه ضجنان. ابوعبدالله گفت: مانعی ندارد که در بغل دره‌ها و پشته‌ها نماز بخوانند، فقط وسط دره‌ها مکروه است.
شرح: در هفت میلی مدینه گودال عظیمی در وسط شنزار پدید آمده است که گویا محل سقوط شهاب باشد. در این جا موقعی که نسیم بوزد، آوازی شبیه آواز «نزنجرک» یا شبیه آواز زنجیر به گوش می‌رسد، لذا نام آن «ذات صلاصل» است. بادیه ضجنان، در چهار فرسخی مدینه قرار دارد. این بادیه در کنار کوه ضجنان است و چه بسا در معرض آتشفشان باشد. اصولاً در مواضعی که احتمال خطر و عذاب وجود دارد، نمازخواندن مکروه است.
(۱۱۷۷) ۱۸- ابوجعفر باقر (ع) و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفت: داخل خانه کعبه، خواندن نماز فریضه روا نیست.
(۱۱۷۸) ۱۹- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: انسان می‌تواند بر کوه ابوقبیس، رو به قبله نماز بخواند؟ ابوعبدالله گفت: مانعی ندارد.
(۱۱۷۹) ۲۰- به ابوجعفر باقر (ع) و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: در خانه‌ای که تصویر حیوان وجود دارد، نماز بخوانم؟ آن حضرت گفت: اگر تصویر، در سمت راست و یا سمت چپ و یا پشت سر و یا زیر پا باشد مانعی ندارد اما اگر در قبله نماز باشد، روی آن جامه‌ای بینداز.
(۱۱۸۰) ۲۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتیم: اگر کسی روی پشت بام، بول کند؛ در آن جا نمازخواندن جایز است؟ ابوعبدالله گفت: اگر خورشید بر پشت بام بتابد و باد بوزد تا خشک شود، نماز خواندن بر پشت بام مانعی ندارد، اما اگر پشت بام به صورت مبال در آید، نمازخواندن در آن‌جا به هیچ وجه روا نیست.
جامه نماز
(۱۱۸۱) ۱- به ابوجعفر باقر (ع) و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی بدون شلوار و بدون لنگ باشد می‌تواند فقط با یک پیراهن عربی، یا قبای بی‌آستر یا قبای با آستر نماز بخواند؟ آن حضرت گفت:اگر پیراهن او ضخیم باشد، یا اک قبای او از زانو نگذرد، نماز خواندن بی شلوار و بی لنگ مانعی ندارد. با یک ملافه هم می‌تواند نماز بخواند ولی باید از دو طرف یا یک طرف حمایل کند. با یک شلوار هم می‌تواند نماز بخواند با این شرط که روی دوش‌ها هوله بیندازد، و لااقل یک رشته پارچه که شانه‌ها را بپوشاند.
شرح: اگر ملافه عریض را از زیربغل‌ها روی سینه بیاورد و دو طرف آن را چپ و راست کند و پشت گردن گره بزند، ملافه از دو طرف پشت ببرد و گوشه آن را از پشت گردن برگرداند و با گوشه دیگر ملافه که روی سینه نگهداشته، گره بزند از یک طرف حمایل کرده است.
(۱۱۸۲) ۲- دیدم ابوجعفر باقر (ع) با یک ملافه نسبتاً کوچک نماز می‌خواند که دو طرف آن را پشت گردن گره زده است. من پرسیدم: انسان می‌تواند با یک پیراهن نماز بخواند؟ ابوجعفر گفت: اگر پیراهن ضخیم باشد، مانعی ندارد. ابوجعفر گفت: زن می‌تواند با یک پیراهن ضخیم باشد، مانعی ندارد. ابوجعفر گفت: زن می‌تواند با یک پیراهم ضخیم کوتاه و یک مقنعه تن خود را بپوشاند و نماز بخواند. من گفتم: خداوند رحمت خود را بر شما نثار کند. آیا کنیز هم باید سر خود را بپوشاند و نماز بخواند؟ ابوجعفر گفت: بر کنیز واجب نیست که مقنعه بر سر کند.
توجه: به حدیث شماره ۱۱۸۷ مراجعه کنید.
(۱۱۸۳) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر امام جماعت با یک پیراهن نماز بخواند و ردا بر دوش نگیرد، جایز است؟ ابوعبدالله گفت: شایسته نیست، جز این که ردایی بر پشت و سینه خود بپیچد و یا از عمامه استفاده کند و آن را بر دوش‌ها بپیچد.
(۱۱۸۴) ۴- ابوجعفر باقر (ع) گفت: مبادا ملافه را مانند لحاف کیسه‌ای بر تن بپوشانی. من پرسیدم: لحاف کیسه‌ای چگونه است؟ ابوجعفر گفت: به این صورت که ملافه را از زیر بغل‌ها دور بدن بپیچی و روی یک شانه گره بزنی.
توجه: با این گونه لباس پوشیدن بازوها و شانه‌ها بیرون می‌ماند، در حالی که پوشانیدن شانه‌ها سنت است و ترک سنت، خصوصاً برای امام جماعت، مناسب نیست.
(۱۱۸۵) ۷- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: شایسته نیست که روی پیراهن، یک ملافه را از چپ و راست حمایل کنی و نماز بخوانی. شایسته نیست که روی پیراهن، یک ملافه را مانند لنگ حمام به کمرببندی و نماز بخوانی. این گونه لباس، شیوه دوران جاهلیت بود.
(۱۱۸۶) ۸- ابوجعفر باقر (ع) گفت: مانعی ندارد که انسان با یک ملافه یا کی پیراهن عربی نماز بخواند و کمربند او باز باشد. آیین محمد که صلوات خدا بر او نثار باد، در حد اعتدال است.
شرح: اگر انسان با یک پیراهن یا یک ملافه نماز بخواند و کمربند او باز باشد، به هنگام رکوع و سجده پیراهن و ملافه از عورت او جدا می‌شود. برخی این‌گونه لباس را کافی نمی‌دانند و می‌گویند باید کمربند خود را ببندد. مذهب اهل بیت بر این است که پنهان بودن عورت کافی است.
(۱۱۸۷) ۱۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: زن باید با سه قطعه لباس، نماز بخواند: یک ملافه دور کمر بپیچد تا به شکل دامن درآید. یک پیراهن کوتاه بر تن کند و یک روسری بر سر کند و مانعی ندارد که روسری خود را دور سر و گردن و صورت بچیچد. اگر سه قطعه لباس نیابد، لااقل دو قطعه ملافه بردارد و یکی را به کمر بپیچد و با ملافه دیگر سر و تن خود را یکجا بپوشاند. من گفتم: اگر فقط یک پیراهن کوتاه دارد با یک ملافه، اما مقنعه ندارد، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: در صورتی که یک طرف ملافه را دور کمر بپیچد و یک طرف آن را مقنعه کند اشکالی ندارد و اگر نتوانست، ملافه را از درازی روی سر بیندازد و پایین ملافه را دور کمر بپیچد.
(۱۱۸۸) ۱۲- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: مانعی ندارد که انسان در حال نماز، ردای خود را دور نپیچد، بلکه روی دوش‌ها بیندازد و دو طرف آن را آویزان کند.
(۱۱۸۹) ۱۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی ملافه را دور سینه بپیچد و نماز بخواند کافی است؟ ابوعبدالله گفت: به این صورت مناسب نیست، اگر ملافه را حمایل کند به طوری که شانه‌ها را بپوشاند، مانعی ندارد.
توجه: به حدیث شماره ۱۱۸۱ مراجعه کنید.
(۱۱۹۰) ۱۵- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: مردی در فلات و بیابان بی‌آب مانده و فقط یک قطعه لباس به تن دارد که آن هم در اثر جنابت و احتلام نجس شده، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: باید تیمم کند و بدون لباس بنشیند و نماز بخواند و موقع رکوع و سجده، با سر اشاره کند.
(۱۱۹۱) ۱۶- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: اگر کسی از دریا لخت و عریان نجات یابد و یا لباس او را دزد ببرد و لباسی پیدا نکند که با آن نماز بخواند، تکلیف او چیست؟ ابوجعفر گفت: باید با اشاره نماز بخواند: اگر زن باشد، دست خود را روی فرج خود بگذارد و اگر مرد باشد، دست خود را بر روی اندام زشت خود بگذارد. بعد باید بنشیند و با اشاره سر نماز بخواند. رکوع و سجده نکند که از پشت، عورت او هویدا شود. بلکه برای رکوع و سجده، سر خود را خم کند. ابوجعفر گفت: اگر زن یا مرد در مرداب بماند و یا در وسط دریای عمیق باشد، نباید روی آب سجده کند، بلکه با سر اشاره می‌کند: خم کردن سر و راست کرد سر به جای سجده کافی است.
جامه‌های ناروا
(۱۱۹۲) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفت: نماز خواندن با پوستین روباه و روباهک خالدار و سنجاب و مانند آن‌ها چه صورت دارد؟ ابوعبدالله طوماری برایش باز کرد و گفت: این طومار به املاء رسول خدا نوشته شده. در طومار نوشته بود: «هر حیوانی که خوردن گوشت آن روا نباشد، نماز خواندن با پشم آن یا موی آن و پوست آن و آلودگی بول و سرگین و شیر آن، و یا هر جرم دیگری که از بدن آن حیوان بتراود، فاسد و باطل خواهد بود. خداوند نماز او را نمی‌پذیرد، مگر این که با جامه دیگری نماز بخواند که از حیوان حلال گوشت برآمده باشد.»
ابوجعفر گفت: این طومار، از رسول خدا بجا مانده است؛ این قاعده را درست در خاطر داشته باش: اگر حیوانی حلال گوشت باشد، نماز خواندن با پشم و بول و مو و سرگین و شیر آن حیوان برآید، روا خواهد بود، با این شرط که بدانی آن حیوان را تذکیه کرده‌اند. و اگر حیوانی حرام‌‌گوشت باشد، نمازخواندن با فرآورده‌های آن حیوان فاسد و باطل خواهد بود، خواه آن حیوان را کشته باشند و یا خود مرده باشد.
(۱۱۹۳) ۶- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: قربانت شوم از فراورده‌های مرده، چیزی هست که قابل انتفاع باشد؟ ابوعبدالله گفت: نه. من گفتم: به ما خبر رسیدهی که رسول خدا (ص) از برزنی می‌گذشت و گوسفند مرده‌ای دید که در کناری افتاده است. رسول خدا گفت: اگر صاحب این گوسفند، نمی‌توانست از گوشت این حیوان بهره‌مند شود، چه مانعی داشت که از پوست آن بهره‌مند شود؟! ابوعبدالله گفت: آن گوسفند، از همسر رسول خدا بود. گوسفند لاغری بود که گوشت آن قابل خوردن نبود. گوسفند را رها کردند تا مرد. رسول خدا گفت: اگر نمی‌خواستند که از گوشت آن بهره بگیرند، چرا از پوست آن بهره گرفتند که آن را بکشند و تذکیه کنند و پوست آن را دباغی کنند.
(۱۱۹۴) ۱۰- به ابومحمد امام حسن عسکری (ع) نامه نوشتم و پرسیدم: نماز خواندن، با کلاهی که از حریر خالص باشد یا به صورت مخمل باشد، جایز است؟ ابومحمد در پاسخ نوشت: نمازخواندن با لباس حریر خالص جایز نیست.
توجه: لباسی که باید پاک باشد و یا حریر خالص نباشد، لباس رسمی اسلام است که یا به صورت شلوار و ازار پایین بدن را بپوشاند و یا مانند بلوز و پیراهن و رداء بالای بدن را بپوشاند. از این دو قطعه لباس رسمی که بگذریم لباس‌های دیگر، مانند کلاه و دستکش و جوراب و کمربند و امثال آن، جزء لباس رسمی نیست ومانعی ندارد که حریر خالص باشد یا آلوده به نجاست باشد. در این حدیث که به نام «توقیع» خوانده می‌شود، به سوال نامه، پاسخ مستقیم نداده‌اند، بلکه فقط یک حکم کلی را مطرح کرده‌اند که لباس نمازگزار، نباید حریر خالص باشد.
(۱۱۹۵) ۱۲- به ابوالحسن الرضا (ع) گفتم: نماز خواندن در پوستین درندگان چه صورت دارد؟ ابوالحسن گفت: در پوستین درندگان نماز مخوان. من گفتم: در جامه حریر، نماز بخوانم؟ ابوالحسن گفت: نه.
(۱۱۹۶) ۱۸- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: با شنلی که مجوسیان می‌بافند، نماز بخوانم؟ ابوجعفر گفت: مگر آب آب شسته نمی‌شود؟ من گفتم چرا. ابوجعفر گفت: اشکالی ندارد. من گفتم: با پارچه نو که تازه بافته شده، نماز بخوانم؟ ابوجعفر گفت: آری.
(۱۱۹۷) ۱۹- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: انسان می‌تواند جامه‌ای که زن بر دوش گرفته و یا به کمر بسته بپوشد و روسری او را دور سر بپیچد و نماز بخواند؟ ابوعبدالله گفت: اگر از حیث طهارت و نجاست امین و مورد اعتماد باشد، مانعی ندارد.
(۱۱۹۸) ۲۰- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: با سکه‌هایی که نقش تصویر دارد، می‌توانم نماز بخوانم؟ ابوعبدالله گفت: اگر داخل کیسه باشد، مانعی ندارد.
(۱۱۹۹) ۲۲- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: با لباسی که رنگ تند و براق دارد، نماز خواندن مکروه است.
(۱۲۰۰) ۲۷- ابوعبدالله صادق (ع) کراهت داشت پیراهنی بپوشد که گریبان و سرآستین آن با مخمل، نواردوزی شده باشد. کراهت داشت که لباس ابریشمی و لباس رنگارنگ بپوشد. کراهت داشت که بر روی نهالی سرخ بنشیند، ابوعبدالله می‌گفت: نهالی سرخ، مخصوص شیطان است.
(۱۲۰۱) ۲۸- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: با نعلین و چارقی که از بازار می‌خریم، می‌توانیم نماز بخوانیم؟ ابوعبدالله گفت: می‌توانی نماز بخوانی، مگر موقعی که بگویند: این نعلین و چارق از پوست مردار است.
جامه آلوده
(۱۲۰۲) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر انسان چند روز با لباس دیگران نماز بخواند و بعداً صاحب آن بگوید: لباس من پاک نبوده، آیا نمازهایش را از سر بخواند؟ ابوعبدالله گفت: نه. مکلف نیست که نمازهایش را از سر بخواند.
(۱۲۰۳) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر انسان با جامه‌ای نماز بخواند که با مدفوع انسان یا فضله گربه و سگ نجس شده باشد. آیا نمازش را از سر بخواند؟ ابوعبدالله گفت: اگر پیش از نماز نمی‌دانسته که جامه‌اش نجس شده، مکلف نیست که نمازش را از سر بخواند.
(۱۲۰۴) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی در شب جنب شود و غسل کند و نماز بخواند و صبح روشن ببیند جامه‌اش به منی آلوده است، آیا نمازش را از سر بخواند؟ ابوعبدالله گفت: خدا را سپاس که برای هر مسئله‌ای مقرراتی دارد: اگر موقع برخاستن جویا شده و منی را ندیده، لازم نیست که نمازش را از سر بخواند و اگر جویا نشده، باید نمازش را از سر بخواند.
(۱۲۰۵) ۸- به ابوجعفر باقر (ع) و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر انسان ببیند که برادرش با جامه خونین نماز می‌خواند، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: تا نمازش را سلام نگفته، او را با خبر نسازد.
(۱۲۰۶) ۹- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی با جامه‌ای نماز بخواند که آلوده به منی یا آلوده به خون باشد، تکلیف اوچیست؟ ابوعبدالله گفت: اگر قبل از نماز می‌دانسته که جامه‌اش نجس شده، و آن را نشسته و نماز خوانده، باید نمازش را از سر بخواند و اگر قبل از نماز نمی‌دانسته که جامه‌اش نجس شده، نباید نمازش را از سر بخواند. و اگر تصور کند که جامه‌اش آلوده شد و تفحص کند، اما چیزی مشاهده نکند، لازم نیست که جامه‌اش را بشوید، کافی است که آن را خیس کند.
(۱۲۰۷) ۱۱- به ابوعبدالله (ع) گفتم: (مانند حدیث شماره ۱۲۰۳ می‌باشد)
نقاب و خضاب
(۱۲۰۸) ۱- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: اگر کسی دهان و بینی خود را با نقاب بپوشد، می‌تواند نماز بخواند؟ ابوجعفر گفت: اگر بر روی زمین نماز بخواند، نباید نقاب بزند، اما اگر بر روی چاپار باشد، مانعی ندارد که نقاب بزند تا از گرد و غبار جاده محفوظ بماند.
(۱۲۰۹) ۳- من حضور ابوعبدالله صادق (ع) بودم. عبدالملک قمی وارد شد و گفت: خداوند کار شما را به صلاح آورد، روا است که سجده کنم و دست‌هایم داخل جبه‌آم باشد؟ ابوعبدالله گفت: اگر خواسته باشی، مانعی ندارد. ابوعبدالله گفت: به خدا سوگند که من از این گونه خطا‌ها بر شما خائف و بیمناک نمی‌باشد.
توجه: به حدیث شماره ۳۶۳۱مراجعه کنید.
نماز خردسالان
(۱۲۱۰) ۱۲- ابومحمدعلی بن الحسین (ع) می‌فرمود تا کودکان، نماز مغرب و عشاء را یکجا بخوانند. ابومحمد می‌گفت: زود خواندن نماز عشاء بهتر از آن است که بخوابند و نماز عشاء را نخوانند.
نماز سالخوردگان
(۱۲۱۱) ۱- به ابوجعفر باقر (ع) گفت: چرا نافله‌ها را نشسته می‌خوانید؟ ابوجعفر گفت: از موقعی که چاق و سالمند شده‌ام، نماز نافله را نشسته می‌خوانم.
(۱۲۱۲) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: آدم بیمار، در چه حالتی می‌تواند نماز را نشسته بخواند؟ ابوعبدالله گفت: آدم گاهی با حال تب از خانه خارج می‌شود. هر کسی به حال خود بیناتر است. هر گاه توان کافی دارد، باید ایستاده نماز بخواند.
(۱۲۱۳) ۴- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی بینایی خود را از دست بدهد و اطباء بگویند: باید یک ماه یا چهل روز به پشت بخوابی و معالجه کنی؛ آیا می‌تواند به معالجه اقدام کند و با همان حالت نماز بخواند؟ ابوعبدالله اجازه و گفت: «هر کس به حال اضطرار بیفتد و این اضطرار، دستاور خودش نباشد، گناهی بر او نیست».
(۱۲۱۴) ۸- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: اگر انسان نماز را به حالت نشسته شروع کند و چون به آخر سوره برسد، برخیزد و آخرین آیه را ایستاده قرائت کند و به رکوع برود، باز هم نماز او نماز نشسته محسوب می‌شود؟ ابوجعفر گفت: نماز او نماز ایستاده محسوب می‌شود.
(۱۲۱۵) ۹- به ابوعبدالله صادق (ع) گفت:اگر کسی در حال نماز، یکپای خود را دراز کند و بنشیند، اشکال دارد؟ من فکر می‌کنم سوال او درباره مریض و دردمند بود که ابوعبدالله صادق در پاسخ او گفت: اشکالی ندارد.
قضای نافله
(۱۲۱۶) ۵- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی در اثر بیماری نماز نافله را ترک کند، قضای آن لازم است؟ ابوعبدالله گفت: نافله که مانند فریضه نیست اگر قضای نافله را بخواند کار نیکی است که انجام می‌دهد و اگر نخواند، حرجی بر او نخواهد بود.
(۱۲۱۷) ۶- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر بیماری انسان به طول انجامد و در آن مدت نافله نخوانده باشد، بعد از سلامتی، باید آن نماز‌ها را قضا کند؟ ابوعبدالله گفت: نه.
(۱۲۱۸) ۷- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتند: نافله‌ای که در اثر بیهوشی ترک می‌شود، باید قضای آن را بخوانند؟ ابوعبدالله گفت: آن‌جا که مقدرات الهی مانع شود، خداوند، به پذیرفتن عذر تقصیر، سزاوارتر است.
توجه: به حدیث شماره ۱۲۹۷ مراجعه کنید.
آخرین دیدگاهها