این نوشتار ترجمه آیات ۱۸۳ تا ۲۱۸ سوره بقره از کتاب معانی القرآن است. این آیات در ادامه فصل قبل در تشریح چهارچوب اصلی بخشی از تکالیف اسلامی برای مومنان، احکام اسلام درباره روزه داری، حج و ماه های اسلامی، جهاد و برخی دیگر را مشخص می کند.
تکلیف روزه داری
ای اهل ایمان، روزه‌داری بر شما یک تکلیف مکتوب است که در هر حال و تا روز مرگ باید از عهده آن برآیید و بعد از مرگ شما باید ولی خاندانتان آن را انجام دهد. روزه‌داری با همان کیفیت و همان شرایطی بر شما مکتوب شده است که بر امت‌های پیشین مکتوب و قطعی شده بود که می‌باید به هنگام غروب و قبل از خواب شبانه، یک وعده غذا تناول کنید و بعد از خواب شبانه تا غروب روز دیگر از خوردن و آشامیدن خویشتن‌داری کنید و مباشرت با همسران را به طور کلّی قطع نمایید. این تکلیف از آن جهت صادر شد تا شما راه تقوا را باز یابید و با این تمرین در برابر محرمات الهی مقاومت بیشتری حاصل نمایید. (۱۸۳)
روزه‌داری فقط چند روز معدود است که دهم و یازدهم و دوازدهم هر ماه است. ولی هر کس از شما مؤمنان که بیمار باشد و روزه‌داری برای بیماری او زیان داشته باشد و یا در حال سفر باشد، به همان شمار قبلی از روزهای دگر روزه‌داری کند و آن کسانی که از روزه‌داری طاقت آنان طاق شود، می‌توانند روزه خود را افطار کنند و به عنوان فدا یک نفر بیکار تهیدست را به یک وعده غذا مهمان کنند و هر کس داوطلبانه به قصد طاعت بر یک وعده غذا بیفزاید که دو وعده غذا تقدیم کند، برای او بهتر خواهد بود و روزه‌داری شما با وجود سختی و دشواری، بهتر از تقدیم فدا و افطار است. اگر دانسته باشید، حتماً روزه را بر تقدیم فدا مقدم می‌دارید. (۱۸۴)
تکلیف ماه رمضان
ماه رمضان ماهی است که منشور قرآن در آن ماه نازل شده است تا رهنمودی باشد برای مردم و دلایلی که روشنگر آن هدایت باشد و فارق حق و باطل؛ تا به وسیله آن درست و نادرست را معلوم دارند. اینک و پس از گذشت چند سال روزه پراکنده، هر کس ماه رمضان را دریابد، باید تمام آن ماه را روزه بدارد و هر کس بیمار باشد و یا در حال سفر باشد، باید به تعداد روزهای این ماه از روزهای دیگر ماهها روزه‌داری کند.
خداوند برای شما سهولت و آسایش می‌خواهد که روزه را به اوقات سلامت و حضور در وطن اختصاص می‌دهد و فرصت قضای آن را تا سال دیگر تمدید؛ می‌کند، نه دشواری و محنت که در حال بیماری و مسافرت نیز شما را به روزه‌داری تشویق کند و یا قضای آن را بلافاصله به روزهای بعد از بیماری و مراجعت از سفر موکول سازد. خداوند سی و شش روز روزه‌های پراکنده در سال را بعد از تخفیف کلی، به ماه رمضان انتقال داد تا برکات این ماه را بر ثواب روزه‌داری بیفزاید و روزه خود را بی‌توجه به ارقام روزه قبلی و بی‌توجه به ایام ماه رمضان در پایان آن ماه کامل کنید و در روز بعد خداوند رحمان را با تکبیرات کافی بزرگ بدارید که شما را به این فیض عظیم هدایت کرد و باشد که شما شاکر نعمت‌های او باشید. (۱۸۵)
و اگر بندگان من از وجود من جویا شوند، باید بدانند که من به آنان نزدیکم و چون کسی «یا الله» بگوید، جواب او را می‌دهم؛ در صورتی که مرا بخواند. پس آنان نیز باید موقعی که فرا بخوانمشان و «یا ایها الذین آمنوا» بگویم، به من پاسخ بدهند و به من ایمان بیاورند که دعوت من به سود آن‌ها است. باشد که راه رشد را دریابند. (۱۸۶)
تکلیف و سنت سحری
و اینک هم پس از سالی دگر، برای شما حلال و روا ساختیم که در شب‌های روزه‌داری با مغازله به بستر همسرانتان وارد شوید؛ آنان جامه تن شما باشند و شما جامه تن آنان باشید. خدا دانست که شما در شب‌های روزه‌داری، به جان خود خیانت می‌کردید که قانون روزه را می‌شکستید. خداوند از روی آشتی به سوی شما بازگشت و از شما درگذشت. از این پس به شب‌های روزه‌داری مجازید که با همسرانتان مباشرت نمایید و در جستجوی آن غسل و طهارتی باشید که بعد از مباشرت، خداوند رحمان به سود شما فرض و مکتوب نموده است.
به شب‌های روزه‌داری می‌توانید بخورید و بیاشامید تا آن لحظه‌ای که نخ سفید در اثر روشنایی نور فجر از نخ سیاه ممتاز شود و از آن لحظه به بعد روزه خود را آغاز کنید و تا شب ادامه دهید، ولی در آن روزها که برای اعتکاف و عبادت در یکی از مساجد رسمی مقیم شده‌اید، شب‌ها و روزها کلاً با همسرانتان مباشرت نکنید. این است مرزهای احکام الهی. مبادا که به این مرزها نزدیک شوید که ندانسته از آن تجاوز کنید. با این شرح و توضیح خداوند رحمان آیات خود را برای مردم روشن می‌سازد، باشد که به راه تقوا بروند. (۱۸۷)
تکلیف مال پاک و حرام خواری
شما با دستاویزِ باطل، مال مردم را نخورید. به این صورت که قسمتی از حق دیگران را به کیسه قاضیان و حاکمان رشوه‌خوار سرازیر کنید تا با زور قاضی و حاکم، قسمتی از اموال مردم را با زور و گناه به حلقوم خود بریزید، با آن که حق مشروع و قانونی دیگران را می‌شناسید. (۱۸۸)
تکلیف ماه ها
می‌پرسندت که در هلال ماهها چه رمزی نهفته است؟ بگو: هلال ماهها برای مردم تاریخ محاسبات است و میعاد حج که حرکت خود را از ماهها و یا روزها پیشتر تنظیم کنند و بتوانند به موقع در مراسم ضیافت شرکت نمایند. اینک که سخن از حج به میان آمد، این را هم بدانید که در مناسک و اعمال حج از کار های نکو، آن نیست که برای استراحت از پشت بامها و روی دیوارها به خانه درآیید تا از قرار گرفتن در زیر سقف و سایبان احتراز کرده باشید.
شما باید نکویی را در وجود کسی مجسّم ببینید که در حال احرام از ناروای شرعی پرهیز می‌کند. شما اجازه دارید که هنگام استراحت و توقف، از درگاهی خانه‌ها وارد خانه شوید و در زیر سقف آن استراحت نمایید؛ گرچه در حال احرام باشید. شما باید در حال احرام از محرمات سفر که صید صحرا است، پرهیز کامل داشته باشید، باشد که رستگار شوید. (۱۸۹)
تکلیف پیکار در راه خدا
و در راه خدا که حج و جهاد است، با آن کسانی پیکار کنید که با شما پیکار کنند، اما تجاوز نکنید. به یقین خداوند جهان متجاوزان را دوست نمی‌دارد. (۱۹۰)
در راه آنان کمین کنید و هر جا که بر آنان دست بیابید، آنان را بکشید و از شهر و دیاری که شما را بیرون راندند، بیرونشان برانید. ما به شما حق کشتن داده‌ایم، ولی شکنجه سخت‌تر و بالاتر از قتل است. از این رو شما حق شکنجه ندارید؛ گرچه آنان شکنجه‌گر باشند. شما در منطقه مسجد الحرام که از عهد اول با عَلَم‌ها و برج‌های سنگی مشخص شده است، با کافران مشرک پیکار نکنید، مگر بعد از آن که آنان در همان محدوده مسجد الحرام دست به قتال و پیکار بزنند، اگر آنان دست به پیکار زدند، شما آنان را بکشید و امان ندهید؛ که سزای همه کافران همین است. (۱۹۱)
حدود پیکار
و اگر در حین پیکار دست از پیکار کشیدند، شما هم باید از پیکار آنان دست بکشید که خداوند رحمان آمرزگاری مهربان است. (۱۹۲) آنان شکنجه‌گرند و شما باید با آنان پیکار کنید تا دیگر شکنجه‌ای و شکنجه‌گری بر جا نماند که مؤمنان را به جرم ایمان عذاب کند و تنها، قانون خدا حکمروا گردد؛ و اگر از شکنجه مؤمنان دست کشیدند، شما هم از قتال و پیکار آنان دست بکشید و در محدوده حرم به آنان تعرض مکنید که تعرض در حرم تجاوز است و تجاوز جز بر مردمان سیه‌کار روا نخواهد بود. (۱۹۳)
ماه حرام در مقابل ماه حرام قرار خواهد گرفت و هر حرمتی با حرمتی همسان آن باید مکافات شود، از این رو هر کس بر علیه شما از قانون حرمت ماهها و منطقه‌ها تجاوز کند، شما هم بر علیه او از قانون حرمت ماهها و منطقه‌ها تجاوز کنید و از خداوند جهان بپرهیزید که در این مقابله به مثل، زیاده‌روی کنید. بدانید که خداوند جهان یار پرهیزکاران است. (۱۹۴) و در راه خدا که حج و جهاد است، انفاق کنید و تجهیزات لازم را سامان بدهید؛ اما تمام توش و توان خود را به میدان نیاورید که خود را به نابودی بکشانید. انفاق شما باید در حد وسط باشد و اقدام شما نیز در حد وسط؛ که کار درست این است و خداوند رحمان، نیک‌اندیشان را دوست دارد. (۱۹۵)
تکلیف حج
حج و عمره‌ای را که آغاز کردید، باید با همان احرام و در همان سفر به پایان برسانید. اگر از ادامه سفر بازماندید، لزومی ندارد به حال احرام بپایید تا از بیماری وارهید و یا موانع سفر و حرکت از میان برداشته شود و ادامه سفر ممکن گردد، بلکه باید با تقدیم یک قربانی که در دسترس شما قرار بگیرد، سر خود را بتراشید و از لباس احرام خارج شوید.
اما تأمل کنید و سر خود را متراشید، مگر موقعی که قربانی مزبور به قربانگاه خود در منی و یا مکه واصل شود و در موعد مقرر ذبح شود؛ و اگر کسی از ادامه سفر باز نماند، اما بیمار شود و یا آزاری در سر او باشد که از نظر طبی باید سر خود را بتراشد، می‌تواند قبل از پایان حج و عمره، با تقدیم یک فدیه سر خود را بتراشد و این فدیه عبارت است از سه روز روزه و یا پرداخت دوازده کیلو گندم به شش نفر درمانده بیکار و یا تقدیم یک گوسفند قربانی.
و اگر با کمال امنیت، بدون برخورد با دشمن، مانع سیل، حمله حرامیان و یا بیماری سخت به مقصد برسید و از طواف خانه و سعی صفا و مروه بپردازید، باز هم لزومی ندارد که تا آغاز حج در لباس احرام بپایید و مشکلات احرام را تحمل کنید. بلکه باید نیت حج را پس بگیرید و اعمال گذشته را به عنوان عمره تلقّی کنید و تا فرا رسیدن احرام حج، از زندگی طبیعی کامیاب شوید.
تکلیف پاسداری از حرمت حرم
اما هر کس با انجام عمره، تا زمان احرام حج، از لباس احرام خارج شود و به زندگی طبیعی بازگردد، کفاره آن یک گوسفند قربانی است که ده عضو او کامل و سالم باشد و اگر به یک وجهی از وجوه به گوسفند قربانی دسترس نباشد، باید سه روز از ایامی که حج شروع می‌شود، روزه بگیرد و هفت روز دیگر بعد از مراجعت به وطن، به آن سه روز روزه ضمیمه کند. این ده روز روزه به جای همان ده عضو کامل یک گوسفند نر سالم قرار خواهد گرفت.
ولی رخصت این کامیابی در فاصله عمره تا حج، ویژه آن کسانی است که خانه و خانواده‌اش بیش از شش فرسخ تا سرزمین حرم فاصله دارد که اگر به سرزمین حرم وارد شود، به عنوان مسافر تلقّی می‌شود؛ نه حاضر و شاهد. شما مؤمنان باید از خدا بپرهیزید و احکام حرم را که از جمله آن احکام حرمت صید است، محترم بدارید و بدانید که عقاب الهی سخت است. (۱۹۶)
موعد احرام حج، در یکی از سه ماه معروف است که ماه شوال و ماه ذیقعده و ماه ذی‌حجه باشد. هر کس در ظرف این ایام طواف کعبه را بر خود فرض کند و لباس احرام بپوشد، باید بداند که در حال احرام مغازله جنسی، بد زبانی و بگو مگو باید موقوف شود. خداوند جهان از هر کار خیری که شما انجام دهید آگاه است و شما باید در سفر حج هرچه بیشتر با انجام خیرات و مبرّات زاد و توشه‌ای برای آخرت خود تهیه نمایید و بدانید که بهترین توشه آخرت، تقوای از محرمات است. ای صاحبان مغزها، شما باید از خشم من بپرهیزید. (۱۹۷)
مسیر حج
مانعی نیست که در سفر حج توشه دنیا فراهم کنید و با داد و ستد، از فضل پروردگار خود روزی بجویید و موقعی که از عرفات سرازیر شدید، نام خدا را در کنار مشعر الحرام به قداست یاد کنید که این مشعر مانند صفا و مروه یک کوه جوشیده از زمین است تا مسیر شما را مشخص کند. خدا را در کنار این مشعر مقدس با نماز مغرب و عشا یاد کنید، به همان صورتی که شما را رهنمود و هدایت کرده است و بی شک پیش از رهنمود الهی در شمار گمراهان بوده‌اید. (۱۹۸)
دعای مناسب
سپس از مشعر الحرام سرازیر شوید، از همان مسیری که مردم سرازیر شده‌اند و از خدا آمرزش بخواهید که خداوند رحمان آمرزنده‌ای مهربان است. (۱۹۹) و چون به اجرای مناسک خود پرداختید، در اثنای رمی جمره و طواف خانه کعبه و سعی صفا و مروه، خدا را با حمد و ثنا یاد کنید؛ آن‌سان که از پدران خود با تمجید و ثنا یاد می‌کنید، بلکه با حمد و ثنایی والاتر و افزون‌تر. برخی از حاجیان می‌گویند: بار پروردگارا، در دنیا نعمت وافر عطایمان کن و از زندگی آخرت چشم‌داشتی ندارند و لذا در آخرت بهره و نصیبی ندارند. (۲۰۰)
و برخی از حاجیان می‌گویند: بار پروردگارا، در دنیا زندگی خوبمان عطا کن و در آخرت نیز زندگی خوبی عطایمان کن و ما را از شکنجه آتش و عذاب آخرت نگهبان باش. (۲۰۱) اینها هستند که از حاصل کردارشان بهره می‌برند و خداوند رحمان در یک لحظه حاصل عمر آنان را محاسبه خواهد کرد، تا در عرصات قیامت معطل نمانند. (۲۰۲)
شما باید خدا را در روزهای یازدهم و دوازدهم و سیزدهم یاد کنید و از جمله، تکبیرات لازم را با آوای بلند در تعقیب نمازها تکرار کنید. هر کس ظرف دو روز به حضور در مهمانی پایان دهد و از منی کوچ کند، گناهی بر او نیست: و هر کس کوچ خود را تا روز آخر که روز سیزدهم باشد، به تأخیر افکند، باز هم گناهی بر او نیست. این حکم تخییر برای کسی مقرر شده است که در مراسم حج تقوای لازم را رعایت کرده باشد و مرتکب صید حرام و یا مباشرت حرام نشده باشد. شما باید از خشم خدا بپرهیزید و بدانید که به پیشگاه او محشور می‌شوید. (۲۰۳)
قدرت و تباهی
ای رسول ما، برخی از مردم را خواهی دید که چنان در صف ایمان و تقوا داد سخن می‌دهد که تو را به شگفت می‌آورد و خدا را گواه می‌گیرد که از جان و دل اخلاص و صفا دارد، با آنکه در دشمنی سرسخت و لجوج است. (۲۰۴) و چون به قدرت و حکومت برسد، تلاش می‌کند تا در زمین تباهی انگیزد و نسل گیاه و انسان را به نابودی بکشاند. با آن که خداوند جهان خراب‌کاری و تباهی را دوست نمی‌دارد. (۲۰۵)
و چون بگویند که از خشم خداوند جهان پرهیز کن، شکوه و عزتش او را فرا می‌گیرد و به زورگویی وادار می‌کند. دوزخ برای او کافی است و دوزخ بد جایگاهی است. (۲۰۶) و برخی دگر را خواهی دید که جان خود را در طلب رضای خدا تقدیم می‌کند. اینان بندگان خدایند و خداوند جهان به بندگان خود رأفت و عنایت دارد. (۲۰۷)
پرهیز از اختلاف در جامعه اسلامی
ای اهل ایمان، شما همگان باید در صلح و صفای اسلامی درآیید و از گام‌های شیطان که به راه عصیان و تمرّد می‌رود، پیروی مکنید. بی‌شک شیطان برای شما دشمنی است که نهاد خود را آشکار کرده است. (۲۰۸) و اگر شما بعد از شواهدی که به دست آورده‌اید، به سوی کفر و ناسپاسی بلغزید، خود را به خواری افکنده‌اید. این را بدانید که خداوند جهان صاحب عزتی کاردان است. (۲۰۹) آیا جز این انتظار دیگری دارند که خداوند رحمان در میان توده‌ای از ابر سفید و انبوهی از فرشته‌ها نمایان شود و کار آزمون به پایان برسد. آن روز همه کارها به پیشگاه خدا ارجاع خواهد گشت. (۲۱۰)
تباهی یهودان
از یهود بنی‌اسرائیل بپرس که تا چه حد آیت روشنگر به آنان عطا کردیم تا رهیاب شوند و رهیاب نشدند. هر کس نعمت هدایت را بعد از دسترسی و تناول آن با کفر و ضلالت بدل کند، باید بداند که خداوند جهان در عقوبت بندگانش سخت و سختگیر است. (۲۱۱) نعمت دنیا در نظر کافران رونق و صفایی فریبنده دارد و لذا مؤمنان را که دل به دنیا نمی‌دهند و به آخرت دلبستگی دارند، به استهزا می‌گیرند. صاحبان تقوا در روز قیامت نعمتی بالاتر از نعمت کافران دارند و خداوند رحمان هر که را بخواهد بی حساب و کتاب روزی خواهد داد. (۲۱۲)
مردم قبل از رسالت رسولان امتی بودند بر یک روش که با خرد و وجدان خود، راه زندگی را می‌گشودند. از آن پس خداوند رحمان پیامبران را پیاپی گسیل داشت تا مردم را به بهشت آخرت نوید دهند و از آتش آخرت بیم دهند. خداوند با ارسال رسولان دستور و فرمان را به درستی نازل کرد تا دستور او در اختلافات مردم حاکم و داور باشد، نه اراده و فرمان حاکمان.
هدایت الهی
متأسفانه دستور آسمانی و قانون الهی نیز دچار اختلاف شد و کسی راه این اختلافات را نگشود، جز همان کسانی که قانون و کتاب را از دست انبیا گرفتند و به خاطر خودخواهی و جاه‌طلبی، آن هم بعد از شواهدی روشنگر که از بیانات انبیا به آنان واصل شده بود. اما خداوند رحمان جمعی از اهل ایمان را هدایت و رهبری کرد که در مسایل اختلافی با رخصت او به حق و حقیقت رسیدند و خداوند جهان هر که را بخواهد، به راه راست و درست هدایت خواهد نمود. (۲۱۳)
آیا تصور کرده‌اید که تنها با ادعای ایمان به بهشت آخرت وارد می‌شوید، با آن که هنوز آزمون‌های پیشینیان به سراغ شما نیامده است؛ چنان سختی و بدبختی را لمس کردند و به اضطراب و تزلزل درآمدند که پیامبر با مؤمنان همرزمش گفتند: این نصرت خدا کی فرا خواهد رسید؟ بدانید و بدانند که نصرت خدا نزدیک است. (۲۱۴)
تکلیف موارد مصرف انفاق
می‌پرسند کدامین قسمت از اموال خود را در راه خدا انفاق کنند؟ بگو: اینک وقت آن نیست که نوع آن را محدود و مشخص کنیم. شما باید آنچه را در راه خدا انفاق می‌کنید، خواه نقدینه باشد یا متاع و توشه زندگی باشد، به ترتیب اولویت به پدر و مادر و نزدیکتران از فرزندان و فرزندزادگانتان و ایتام فامیل و بیکارانشان و درماندگان همسفر خود تقدیم کنید. شما هرگونه کار خیری که برای آنان انجام دهید، به عنوان طاعت الهی پذیرفته خواهد شد و خداوند رحمان به کردار شما دانا است. (۲۱۵)
تکلیف پیکار
پیکار با دشمن به صورت یک تکلیف قطعی بر عهده شما مکتوب شد که یا خود با تجهیزات لازم در پیکار با کافران حاضر شوید و یا نایبی را با تجهیزات لازم بسیج نمایید، با آن که چنین تکلیف قاطع و مکتوبی برایتان مکروه و ناگوار است. بسا که به چیزی راغب نباشید و خیر و صلاح شما در آن باشد و بسا که به چیزی راغب باشید و شرّ شما در آن باشد. خداوند جهان می‌داند و شما نمی‌دانید. (۲۱۶)
پیکار در ماه حرام
می‌پرسند که پیکار در ماه حرام چه صورت دارد؟ بگو پیکار در ماه حرام گناهی بس بزرگ است. اما بازداشتن مردم از راه خدا با ایجاد غوغا و بلوا، کفرورزی به حج که راه خداوند است، کفرورزی به مسجد الحرام، شکستن حریم حرمت آن و بیرون راندن اهل حرم از حرم، در پیشگاه خداوندِ حَرَم بزرگ‌تر از قتل در ماه حرام است. و شکنجه و ایذا سهمگین‌تر از قتل است. در حالی که مشرکان تمام این محرمات را در ماه حرام مرتکب شده‌اند. این مشرکان هماره با شما پیکار می‌کنند تا آن که شما را از دین خدا بگردانند و هرکس از دین خود بازگردد و در حال کفر بمیرد، طاعات او در دنیا و آخرت توقیف می‌شود، هم آنان یاران دوزخند و جاودانه در دوزخ می‌مانند. (۲۱۷)
به یقین کسانی که ایمان آورده‌اند و کسانی که هجرت کرده‌اند و در راه خدا جهاد کرده‌اند، همه آنان باید به رحمت خدا امیدوار باشند. خداوند رحمان گناهانشان را می‌آمرزد. خدا آمرزنده‌ای مهربان است. (۲۱۸)
آخرین دیدگاهها