متن زیر برگرفته از دفتر نماز در جلد دوم کتاب گزیده کافی درباره ارج و اهمیت نماز در حدیث شیعه است. فصل ارج و اهمیت نماز، اولین فصل از دفتر نماز است و از حدیث شماره ۹۳۴ تا ۹۷۷گزیده کافی ترجمه فارسی احادیث کتاب صحیح الکافی، گزیده احادیث بزرگترین کتاب حدیثی و فقهی شیعیان است.
ارج و اهمیت نماز
(۹۳۴) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: با ارج ترین طاعتی که انسان را به خدا نزدیک کند و هیچ طاعتی به درگاه خدا محبوب‌تر از آن نباشد، چه طاعتی است؟ ابوعبدالله گفت: بعد از شناخت الله، هیچ طاعتی را با ارج تر و پربهاتر از نماز نمی‌شناسم. نشنیده‌‌ای که بنده صالح خدا عیسی‌بن مریم گفته است: «و خداوند مرا به ادای نماز و پرداخت زکات سفارش کرد تا روزی که زنده باشم».
(۹۳۵) ۸- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: رسول خدا دیوار حصیری خانه‌اش را اصلاح می‌کرد. در این حال، مردی از آن‌جا گذشت و گفت: ای رسول خدا. اجازه می‌دهید که این زحمت را از دوش شما بردارم؟ رسول خدا گفت: بفرمایید. آن مرد به اصلاح حصیرها پرداخت و چون از کار خود فارغ شد، رسول خدا به او گفت: اگر حاجتی داری، بگو تا برآورده سازم. آن مرد گفت: حاجت من بهشت است. رسول خدا سر فرو انداخت و بعد از لختی گفت: باشد. کوشش می‌کنم تا حاجتت را برآورده سازم. آن مرد به راه افتاد و روان شد، رسول خدا از پشت سر او را آواز داد که ای بنده خدا. تو خود نیز، با سجده‌های طولانی، مرا یاری کن.
(۹۳۶) ۹- جدم رسول خدا (ص) گفت: نسبت نماز به سایر طاعات و اعمال صالحه، همچون دیرک سراپرده است که اگر دیرک برقرار باشد، طناب‌ها و میخ‌ها و پرده‌ها مفید واقع می‌شوند و اگر دیرک بشکند، از وجود طناب‌ها و میخ‌ها و پرده‌ها سودی عاید نمی‌شود.
(۹۳۷) ۱۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: کسی که یک نمازش به درگاه خدا مقبول افتد، خدا او را عذاب نمی‌کند. کسی که یک حسنه از کارهای نیک او پذیرفته شود، خداوند او را عذاب نمی‌کند.
حفظ آداب نماز: ارج و اهمیت نماز
(۹۳۸) ۲- به هنگام ادای مراسم حج، در مزدلفه با ابوعبدالله صادق (ع) نماز مغرب خواندم. ابوعبدالله بعد از سلام نماز، اقامه گفت و بدون نافله مغرب به نماز عشاء پرداخت. سال بعد خدمت آن سرور بودم و با او نماز مغرب خواندم، بعد از نماز مغرب برخاست و چهار رکعت نافله خواند. سپس اقامه گفت و نماز عشاء را خواند. بعد از نماز عشاء رو به جانب من کرد و گفت: کسی که این نماز‌های پنجگانه را به پا دارد و بر اوقات پنجگانه آن مواظبت نماید، روز قیامت، در حالی به ملاقات خدا نائل می‌شود که سند بهشت او در دست خدا است. کسی که نماز‌های پنجگانه را در اوقات ویژه آن‌ها نخواند و بر حفظ آداب آن‌ها مراقبت نکند، بسته به اراده خدا است: اگر بخواهد او را می‌آمرزد و اگر بخواهد او را عذاب می‌کند.
(۹۳۹) ۴- شنیدم ابوجعفر باقر (ع) می‌گفت: در نماز‌های فریضه، هر جا سهو و اشتباهی روی دهد، آن قسمت اشتباهی را از صورت نماز خارج می‌کنند، منتها خداوند تعالی نواقص نماز فریضه را با نماز نافله ترمیم می‌کند. حسابرسی اعمال بندگان، از نماز آنان شروع می‌شود؛ اگر نماز کسی پذیرفته شود، سایر اعمال او پذیرفته خواهد گشت. اگر نماز کسی در اول وقت به درگاه خدا بالا رود، درخشان و تابان به سوی صاحبش باز می‌گردد و می‌گوید: حقوق مرا نگهبان شدی، خدایت نگهبان باد! و اگر نماز کسی در خارج از وقت ویژه به درگاه خدا بالا رود و از حدود و مقررات لازمه عاری باشد، سیاه و تاریک به سوی صاحبش باز می‌گردد و می‌گوید: حقوق مرا پامال کردی، خدایت پامال کناد!
سبک شمردن نماز، ارج و اهمیت نماز
(۹۴۰) ۶- ابوجعفر باقر (ع) گفت: رسول خدا (ص) در مسجد نشسته بود که مردی وارد مسجد شد و به نماز ایستاد، اما نه رکوع او کامل بود و نه سجده‌های او. رسول خدا گفت: همچون زاغ نوک خود را بر زمین می‌گذارد و بر می‌دارد. به خدا سوگند که اگر این مرد با همین روش بمیرد، بر آیین من نخواهد مرد.
(۹۴۱) ۷- ابوجعفر باقر (ع) گفت: «هر کس نمازش را سبک بشمارد، با من پیوندی ندارد، کسی که شراب بنوشد، با من پیوندی ندارد و بر حوض کوثر نزد منش راهی نباشد، نه به خدا؛ هرگز».
(۹۴۲) ۹- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: چه بسا مردی که پنجاه سال نماز خوانده باشد و حتی یک نماز او را خدا نپذیرفته باشد. ناگوارتر از این چه خواهد بود؟ به خدا سوگند، شما خود در میان همسایگان و یاران تان، کسانی را می‌شناسید که اگر نمازشان را به خاطر تکریم و احترام شما بخوانند، شما نمازشان را پذیرا نمی‌شوید که چرا در ادای تکریم و احترام شما سهل انگاری و بی اعتنایی کرده‌اند. خداوند عزت، جز طاعت نیک و شایسته، هیچ طاعتی را نمی‌پذیرد، تا چه رسد به طاعت بی‌ارج و بی‌بها.
(۹۴۳) ۱۰- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: هر گاه کسی نماز خود را سبک ادا کند، خداوند تبارک و تعالی به فرشتگان خود می‌گوید: آیا به این مرد نمی‌نگرید؟ گویا تصور می‌کند حاجات او از درگاه دیگران برآورده می‌شود. آیا نمی‌داند که هر حاجتی به دست من روا می‌گردد؟
(۹۴۴) ۱۱- ابوجعفر باقر (ع) گفت: کسی که یک نماز خود را به صورت کامل ادا کند، سایر نماز‌های او نیز پذیرفته خواهد شد، گرچه به صورت تام و کامل ادا نشده باشد، و کسی که همه نماز‌های خود را به تباهی بکشاند، بدون تردید نماز او مورد قبول واقع نمی‌شود، به این معنی که هیچ یک از نماز‌های نافله و نماز‌های فریضه او را به حساب نمی‌آورند. نماز نافله موقعی پذیرفته می‌شود که نماز فریضه مورد قبول واقع شده باشد. اگر کسی نماز فریضه را ترک کرده باشد، نماز نافله او چگونه مورد قبول واقع می‌شود، در صورتی که نماز نافله برای جبران نواقص و ترمیم نماز فریضه مقرر شده است.
رکعات نماز فریضه
(۹۴۵) ۲- ابوجعفر باقر (ع) گفت: آنچه خداوند تعالی بر بندگان خود فرض و قطعی ساخته، ده رکعت نماز است. این ده رکعت را با تلاوت قرآن ادا می‌کنیم و سهو و اشتباه ما در آن، قابل ترمیم نخواهد بود. رول خدا هفت رکعت به این ده رکعت افزود. این هفت رکعت را بدون تلاوت قرآن ادا می‌کنیم و سهو و اشتباه ما در آن، قابل ترمیم است.
(۹۴۶) ۷- ابوجعفر باقر (ع) گفت: ده رکعت از نماز‌های روزانه، که دو رکعت ظهر و دو رکعت عصر و دو رکعت صبح و دو رکعت مغرب و دو رکعت عشاء باشد، سهو و اشتباه نمی‌پذیرد: یعنی هر کس در این ده رکعت دچار توهم شود، نماز خود را می‌شکند و از سر می‌خواند. این ده رکعت، همان نماز فریضه‌ای است که خداوند عز و جل در قرآن مجید به مؤمنین دستور داده است. خداوند تعالی، مراسم و تشریفات نماز را به پیامبرش محمد واگذار فرموده و پیامبر هفت رکعت بر این ده رکعت افزود، و لذا این هفت رکعت به عنوان سنت تلقی می‌شود. این هفت رکعت تلاوت قرآن ندارد، و فقط با سبحان‌الله، لااله‌الا‌الله، الله اکبر و نیایش و استغفار به پایان می‌رسد و اگر سهو و اشتباهی در آن رخ دهد، قابل جبران و ترمیم خواهد بود. شش رکعت آن مخصوص کسانی است که در حال سفر نباشند: یعنی دو رکعت ظهر و دو رکعت عصر و دو رکعت عشا، و یک رکعت آن همگانی است که در حال حضر و در حال سفر باید ادا شود تا رقم رکعت‌ها طاق باشد.
انتخاب وقت نماز: وقت ویژه و وقت آزاد
(۹۴۷) ۱- من و برادرم حمران بن اعین در حضور ابوعبدالله صادق (ع) نشسته بودیم. حمران به ابوعبدالله گفت: من و برادرم زراره در این مسئله اختلاف نظر داریم، شما قضاوت بفرمایید. ابوعبدالله گفت: کدام مسئله؟ حمران گفت: برادرم تصور می‌کند که انتخاب وقت نماز به رسول خدا محول شد و رسول خدا این پنج وقت را مقرر کرد. ابوعبدالله به او گفت: تو چه گونه فکر می‌کنی؟ حمران گفت: جبراییل پنج نوبت در اول وقت نماز‌ها فرود آمد و به رسول خدا فرمود تا نماز بخواند، فردای آن روز، پنج نوبت در آخر وقت نماز‌ها فرود آمد و به رسول خدا فرمود تا نماز بخواند. سپس به رسول خدا (ص) گفت: در فاصله مابین این دو وقت، فرصت ادای نماز باقی است. ابوعبدالله گفت: زراره می‌گوید: جبرییل برای اشاره و علامت‌گذاری آمده است. زراره راست می‌گوید: تعیین اوقات نماز به رسول خدا محول شد و جبرییل برای انتخاب وقت به او علامت داد و رسول خدا پنج وقت نماز را انتخاب کرد و مقرر فرمود.
(۹۴۸) ۲- ابوجعفر باقر (ع) گفت: برای برخی از فرائض وقت وسیعی منظور شده، و برای برخی دیگر، وقتی کوتاه و تنگ، نماز از جمله آن فرایضی است که وقت وسیع و کافی دارد: گاهی در اول وقت خوانده می‌شود و گاهی در آخر وقت، اما نماز جمعه در زمره آن اعمالی است که وقتی تنگ و کوتاه دارد و باید در اول زوال خوانده شود. در روز جمعه، نماز عصر موقعی خوانده می‌شود، که روزهای دیگر نماز ظهر می‌خوانند.
(۹۴۹) ۴- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: برای هر نمازی دو فرصت منظور کرده‌اند و اولین فرصت ارج و بهای بیشتری دارد.
(۹۵۰) ۵- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: خداوند کار شما را به صلاح آورد، ادای نماز‌ها در اول وقت آن با ارجتر است، یا در وسط وقت، یا در آخر وقت؟ ابوجعفر گفت: در اول وقت. رسول خدا گفت: «خداوند عز و جل، کارهای نیک را موقعی دوست دارد که در انجام آن تعجیل شود».
(۹۵۱) ۸- ابوجعفر باقر (ع) گفت: این را بدان که اول وقت، همیشه با ارجتر خواهد بود. لذا هرچند که می‌توانی درانجام کار نیک، شتاب و تعجیل کن. محبوب‌ترین کار‌ها در نزد خدا، آن کاری است که بر انجام آن مداومت شود، گرچه اندک و بی‌مقدار باشد.
تعیین وقت نماز مغرب
(۹۵۲) ۲- ابوجعفر باقر (ع) گفت: موقعی که سرخی خورشید از جانب مشرق نهان شود، جرم خورشید از شرق و غرب آن زمین نهان گشته است.
شرح: منظور این است که پنهان شدن قرص خورشید در افق و یا پشت کوه کافی نیست بلکه باید نور خورشید از فضای مافوق سر پنهان شود، به طوری که اگر تا آخرین طبقه هوا به آسمان صعود کنیم، قرص خورشید را نبینیم.
روزهای ابری
(۹۵۳) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: موقعی که خورشید و ماه و ستارگان را نبینیم، نماز‌های روز و شب را چه‌گونه ادا کنیم؟ ابوعبدالله گفت: تا می‌توانی در تشخیص قبله و تعیین وقت، منتهای دقت را به عمل بیاور.
(۹۵۴) ۳- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر برایت معلوم شد که پشت به قبله، نماز خواندهای: اگر وقت نماز باقی باشد، نمازت را اعاده کن و اگر وقت نماز گذشته باشد، نمازت را اعاده مکن.
(۹۵۵) ۴- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: اگر کسی در اثر نور ماه به اشتباه بیفتد و نماز صبح را در اوالخر شب بخواند و بخوابد و بعد از طلوع خورشید، با خبر شود که نماز صبح را در شب خوانده است، تکلیف او چیست؟ ابوجعفر باقر (ع) گفت: باید نمازش را اعاده کند.
(۹۵۶) ۷- ابوجعفر باقر (ع) گفت: موقعی که سمت قبله نامشخص باشد، کافی است که با رأی و اجتهاد خودت قبله را مشخص کنی و نماز بخوانی.
(۹۵۷) ۹- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر انسان در یک روز تیره و ابری در بیابان نماز بخواند و بعد از ساعتی که هوا صاف و آفتابی شود، بفهمد که نمازش را پشت به قبله خوانده، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: اگر وقت نماز باقی باشد، باید نمازش را از سر بخواند و اگر وقت نماز گذشته باشد، همان نمازی که مطابق رأی و اجتهاد خودش خوانده کافی است.
وقت آزاد
(۹۵۹) ۲- شنیدم ابوعبدالله صادق (ع) می‌گفت: پنج نوع نماز را در هیچ ساعتی از ساعات شبانه روز به تأخیر میفکن: هر موقعی که دور کعبه طواف کردی، نماز طواف بخوان. هر موقعی که بخواهی برای حج و عمره لبیک بگویی، نماز بخوان. هر موقعی که خورشید و ماه گرفت، نماز آیات بخوان. هر موقعی که جنازه حاضر شد، نماز میت بخوان.
(۹۶۰) ۳- ابوجعفر باقر (ع) گفت: چهار نوع نماز را در هر ساعتی از ساعات شبانه‌روز، می‌توان برگزار نمود: نمازی که قضا کرده‌ای، هر وقت به خاطرت آمد قضای آن را به جا می‌آوری. دو رکعت نماز طواف، که هر وقت طواف کردی به جا می‌آوری. نماز آیات که هر وقت خورشید و ماه بگیرد، به جا می‌آوری نماز میت که هر وقت جنازه را حاضر کنند، به نماز می‌پردازی. این چهار نوع نماز، در همه ساعات شبانه روز مجاز است.
توجه: در این حدیث، از نماز احرام سخنی به میان نیامده، در حالی که حدیث قبلی نماز احرام را به این چهار نماز افزوده و مجموعاً پنج نوع نماز را عنوان کرده است. علت آن است که اگر بعد از نماز فریضه یا بعد از نماز نافله لبیک بگویند و محرم بشوند، نیازی به خواندن نماز احرام نخواهد بود، نماز احرام موقعی برگزار می‌شود که در خارج از وقت نماز‌ها لبیک بگویند و محرم بشوند.
نماز نافله در وقت فریضه
(۹۶۱) ۱- ابوجعفر باقر (ع) گفت: می‌دانی که یک ذراع و دو ذراع برای چه مقرر شد؟ من گفتم: نه. ابوجعفر گفت: برای این که وقت فریضه با نماز نافله اشغال نشود. بعد از زوال ظهر تا هنگامی که سایه دیوار مسجد به یک ذراع برسد، می‌توانی به نماز نافله مشغول شوی و بعد از آن که سایه به یک ذراع رسید، باید نافله را ترک کنی و به نماز فریضه بپردازی.
توجه: به حدیث شماره ۹۷۲ مراجعه کنید.
(۹۶۲) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: بعد زوال ظهر که نافله‌ها را شروع می‌کنم، از چه هنگامی باید نافله را ترک بگویم؟ ابوعبدالله گفت: از موقعی که سایه دیوار مسجد به یک ذراع برسد، یا به حدود یک زراع برسد، باید نافله را ترک کنند.
شرح
از اول ظهر تا موقعی که سایه دیوار مسجد به یک ذراع برسد، وقت نافله آوابین است که بعد از بازگشت از کار زندگی هشت رکعت نماز می‌خوانند. از یک ذراع تا دو ذراع، وقت ویژه نماز ظهر است و از دو ذراع تا سه ذراع، وقت ویژه نماز عصر است. موقعی که وقت ویژه ظهر داخل شود، باید نماز نافله را ترک نمایند و به نماز ظهر بپردازند. کسی که در اوایل وقت ویژه ظهر، نماز ظهر خود را بخواند، درباقی مانده وقت ویژه ظهر، می‌تواند نافله بخواند، اما بعد از آن که وقت ویژه نماز عصر داخل شود، هیچ نماز نافله‌ای مشروع نیست، مگر نماز‌های با وقت آزاد که در حدیث شماره ۹۶۱ گذشت.
(۶۹۳) ۳-به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی وارد مسجد شود و ببیند مردم نماز خود را خوانده‌اند، آیا به نماز فریضه بپردازد یا به نماز نافله؟ ابوعبدالله گفت: اگر در اوایل وقت فریضه باشد مانعی ندارد که اول نافله بخواند و اگر در اواخر وقت فریضه باشد، اول باید نماز فریضه را بخواند که فریضه فرمان خدای عز و جل است، و بعد از آن هر چه می‌خواهد نافله بخواند. درست دقت کن. در صورتی که انسان وارد مسجد شود و یا منتظر نماز جماعت آنان باشد، می‌تواند در اوایل وقت فریضه به نماز نافله بپردازد و اگر با خواندن نافله از سپری شدن وقت فریضه خائف شود، نمی‌تواند به نماز نافله بپردازد، زیرا تأخیر فریضه از وقت مخصوص آن ناروا است. و در صورتی که انسان تنها باشد و بخواهد نماز فرادی بخواند، درک فضیلت در پیروی از سنت رسول خدا است که با داخل شدن وقت فریضه، نماز نافله را ترک کند و به ادای فریضه بپردازد تا شرافت اول وقت به خود فریضه بازگردد. در عین حال، ترک سنت تحریم نشده و انسان می‌تواند در اوایل وقت فریضه به خواندن نافله بپردازد.
شرح
سنت رسول خدا (ص) این بود که وقت فریضه را از وقت نافله تفکیک می‌کرد. شرح این تفکیک در ذیل حدیث قبلی گذشت. بعد از رسول خدا این سنت متروک شد و مسلمین هماره و تاکنون در وقت فریضه به نماز نافله می‌پردازند و تنها موقعی نافله را ترک می‌کنند که صدای مؤذن به «قد قامت الصلاه» بلند شود. بر این اساس، کسی که در مجامع اهل سنت وارد شود، به خاطر تقیه و تظاهر می‌تواند مانند آنان در وقت مخصوص فریضه، نماز نافله بخواند، خصوصاً در موقعی که منتظر نماز جماعت نیز باشد اما اگر تنها باشد، بهتر آن است که از سنت تفکیک پیروی کند گرچه ترک سنت‌ها تحریم نشده باشد.
(۹۶۴) ۴- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: آیا در وقت ویژه فریضه، نماز نافله بخوانم؟ ابوعبدالله گفت: آری، موقعی که منتظر نماز جماعت باشی، می‌توانی در وقت مخصوص فریضه، نماز نافله بخوانی، و اگر تنها باشی، اول به نماز فریضه بپرداز و بعداً به نماز نافله.
(۹۶۵) ۵- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: بعد از آن که وقت نماز فریضه داخل شود، روا است که نافله بخوانم یا باید به ادای فریضه بپردازم؟ ابوعبدالله گفت: کار درست آن است که ابتدا به نماز فریضه بپردازی. علت این که وقت نماز ظهر، از اول زوال به مقدار یک ذراع، دیرتر شروع می‌شود، به خاطر همین نافله «اوابین» است که در این فرصت از مشاغل زندگی دست بکشند و به سوی خدا باز گردند.
(۹۶۶) ۶- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: (مانند حدیث قبلی است)
(۹۶۷) ۷- ابوجعفر باقر (ع) می‌گفت: امیرالمؤمنین که صلوات خدا بر او باد، بعد از نماز صبح نافله نمی‌خواند تا موقعی که خورشید از وسط آسمان بگذرد، و بعد از نماز عشاء، نافله نمی‌خواند تا موقعی که شب از نیمه بگذرد.
کلیات نماز قضا و وقت آن
(۹۶۸) ۱- ابوجعفر باقر (ع) گفت: اگر در اثر فراموشی از نماز، یا نماز بی وضو خواندن، چند نماز قضا بر عهده‌ات باشد، به اولین نماز قضا بپرداز. ابتدا، اذان و اقامه بگو و اولین نماز قضا را بخوان، و بعد از آن به ترتیب، هر نمازی را با یک اقامه قضا کن.
ابوجعفر باقر (ع) گفت: اگر نماز ظهرت را خواندی و به یاد آوردی که نماز صبحت قضا شده، هر لحظه ای که یادت آمد، نماز صبح را قضا کن، گرچه بعد از نماز عصرت بیاد آید. این یک قانون است که هر گاه به یاد نماز قضا افتادی، همان لحظه به ادای آن بپردازی. ابوجعفر گفت: اگر نماز ظهر خود را فراموش کردی و بعد از خواندن نماز عصر به خاطر آوردی، همان نماز را به جای نماز ظهر محسوب کن و نماز عصر خود را بعداً بخوان، تا چهار رکعت به جای چهار رکعت قرار بگیرد. و اگر در اثنای نماز عصر به خاطرت آمد که نماز ظهرت را نخوانده‌ای، آن چه خواندهای به حساب نماز ظهر بگذار و باقی نمازت را با نیت ظهر بخوان و بعداً نماز عصرت را بخوان.
و اگر بعد از مغرب به خاطرت آمد که نماز عصرت را نخوانده‌ای، در صورتی که وقت ویژه مغرب از دست نرود، اول نماز عصرت را قضا کن و بعداً نماز مغرب را بخوان، و اگر بعد از نماز مغرب به خاطر آمد، همان لحظه برخیز و نماز عصرت را قضا کن. و اگر در اثنای نماز مغرب به خاطرت آمد، آن چه از نماز مغرب خواندهای به حساب نماز عصر بگذار، و باقی نمازت را با نیت قضای عصر بخوان و بعداً نماز مغرب را بخوان.
و اگر بعد از نماز عشاء به خاطرت آمد که نماز مغرب را نخوانده‌ای، برخیز و نماز مغربت را بخوان و اگر در اثنای رکعت اول یا رکعت دوم یا رکعت سوم نماز عشاء به خاطرت آمد که نماز مغرب را نخوانده‌ای، آن چه از نماز عشاء خواندهای به حساب مغرب بگذار و نماز مغربت را تمام کن و بعداً نماز عشاء را بخوان و اگر بعد از نماز صبح به خاطرت آمد که نماز عشایت را نخوانده ای، همان لحظه برخیز و نماز عشایت را قضا کن.
و اگر در اثنای رکعت اول یا رکعت دوم نماز صبح به خاطرت آمد که نماز عشایت را نخوانده‌آی آن چه را خواندهای به حساب نماز عشاء بگذار و باقی آن را بخوان و بعداً برخیز و با اذان و اقامه جدید، نماز صبحت را شروع کن و اگر به خاطرت آمد که هر دو نماز مغرب و عشاء را ترک کرده‌ای، اول نماز مغرب و بعد از آن نماز عشایت را قضا کن و سپس به نماز صبح بپرداز.
و اگر خائف بودی که با خواندن مغرب و عشاء، وقت نماز صبح بگذرد، اول نماز مغرب را قضا کن، بعداً نماز صبح بخوان و بعد از نماز صبح به قضای نماز عشاء بپرداز. و اگر وقت نماز صبح چندان تنگ باشد که با خواندن نماز مغرب، وقت نماز صبح بگذرد، اول نماز صبحت را بخوان، و بعداً نماز مغرب و عشاء را به ترتیب، قضا کن، و هر نمازی را که قضا کنی، بعد از انتشار پرتو خورشید قضا کن. من گفتم: چرا؟ ابوجعفر گفت: از آن رو که وقت قضا کردن، از دست نخواهد رفت.
شرح
نماز خواندن به هنگام طلوع خورشید مانع ذاتی ندارد، فقط به خاطر مجوسیان که طلوع خورشید را مبارک می‌شمارند و به راز و نیاز و ستایش می‌پردازند، همدم و همراز شدن با آنان مکروه است.
(۹۶۹) ۳- به ابوجعفر باقر (ع) گفتند: اگر کسی چند نماز خود را بی وضو خوانده و یا فراموش کرده و یا به خواب مانده باشد، چه گونه باید قضا کند؟ ابوجعفر باقر (ع) گفت: هر ساعتی که به یاد نماز‌های قضا بیفتد، شب باشد یا روز باشد، در همان ساعت نماز‌های قضا را می‌خواند. اگر قبل از تمام شدن نماز‌های قضا، وقت نماز فریضه دیگری داخل شود، همچنان باید نماز‌های قضا ادامه دهد تا آن حد که وقت کافی برای این نماز جدید باقی بماند، در این موقع باید به ادای این نماز جدید بپردازد، زیرا هر نمازی به وقت ویژه خود سزاوارتر است، و بعد از آن باید به تکمیل نماز‌های قضا بپردازد. کسی که نماز قضا بر عهده دارد، نمی‌تواند حتی یک رکعت نافله بخواند مگر بعد از آن که نماز‌های قضا را تکمیل کرده باشد.
(۹۷۰) ۴- ابوجعفر باقر (ع) گفت: اگر وقت نماز جدیدی داخل شود و به خاطر بیاوری که نماز قضا بر عهده داری، باید تأمل کنی و ببینی: اگر بعد از خواندن نماز قضا، وقت کافی برای این نماز جدید باقی می‌ماند، ابتدا نماز قضا را بخوان زیرا که خداوند عز و جل می‌گوید: «موقعی که به خاطرت آوردم نمازت را بخوان» و اگر بعد از خواندن نماز قضا، وقت کافی برای این نماز جدید نمی‌ماند، ابتدا همین نماز جدید را بخوان که وقت ویژه آن نگذرد، بعد از آن نماز قضایت را بخوان.
شرح
آیه کریمه «أَقِمِ الصَّلَاه لِذِکْرِی» خطاب به موسی بن عمران بوده است. موسی بن عمران بر اساس این خطاب، هر گاه به یاد خدا می‌افتاد، به نماز می‌پرداخت. در دین اسلام، برای نماز، اوقات معینی منظور شده است، اما اگر در اوقات معین موفق نشدند، باید از این آیه کریمه الهام بگیرند و بعد از یادآوری نماز، فوراً به قضای آن بپردازند.
(۹۷۱) ۶- به ابوالحسن الرضا (ع) گفتم: اگر کسی نماز عصر خود را بخواند و بعد از مغرب به خاطر بیاورد که نماز ظهر را نخوانده، نمازخود را چگونه قضا کند؟ ابوالحسن گفت: جدم ابوجعفر باقر می‌گفت: اگر فرصت کافی دارد، اول نماز ظهر خود را قضا کند، و اگر فرصت ندارد، اول نماز مغرب را در وقت ویژه آن بخواند و بعداً‌نماز ظهر خود را قضا کند.
مسجد پیامبر
(۹۷۲) ۱- شنیدم ابوعبدالله صادق (ع) می‌گفت: رسول خدا دیوار مسجد خود را با یک خشت بالا برد، مدتی گذشت و شمار نمازگزاران افزون شد و گفتند: ای رسول خدا کاش می‌فرمودید تا مسجد را وسیع کنند. رسول خدا گفت: بلی. و فرمود تا به صحن مسجد افزودند و دیوار مسجد را با یک خشت و نیم بالا بردند. بعد از مدتی، باز شمار مسلمانان فزونی گرفت و گفتند: ای رسول خدا کاش می‌فرمودید تا بر وسعت مسجد بیفزایند. رسول خدا گفت: بلی. و فرمود تا به وسعت مسجد افزودند و دیوار مسجد را با دو خشت نر و ماده بنا کردند. گرمای تابستان شدید شد و گفتند: ای رسول خدا کاش می‌فرمودید تا مسجد را سایه کنند.
رسول خدا گفت: آری و فرمود تا از تیر‌های درخت خرما شمع زدند و سقفی بر افراشتند و با شاخه درخت خرما و بوته‌های گور گیاه سایه‌بان ساختند. باران شدید باریدن گرفت و آب از خلال شاخه‌ها سرازیر شد، گفتند: ای رسول خدا کاش می‌فرمودید تا سقف مسجد را با گل بپوشند. رسول خدا به آنان گفت: نه. فقط سایبان، همانند سایبان موسی بن عمران. و تا رسول خدا زنده بود، ساختمان مسجد به همان صورت باقی بود. دیوار مسجد، پیش از آن که به این صورت مسقف شود، به ارتفاع یک قامت (= دو زراع: ۱۰۴ سانت) بیش نبود، و موقعی که سایه این دیوار به قدر یک ذراع (=دو وجب: ۵۲ سانت) اضافه می‌شد، و یک بز می‌توانست در آن سایه بخوابد و نشخوار کند، رسول خدا به نماز ظهر می‌پرداخت و موقعی که سایه دیوار، دو برابر می‌شد، به نماز عصر می‌پرداخت.
(۹۷۳) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: مساحت مسجد رسول خدا به چند ذراع می‌رسید؟ ابوعبدالله (ع) گفت: سه هزار و ششصد زراع.
شرح: در صورتی که مقیاس ذراع را پنجاه و دو سانت بدانیم، مساحت مسجد رسول خدا به ۱۸۷۲ متر می‌رسیده است. تقریباً به عرض چهل متر و طول ۴۷ متر.
در قبله گاه نماز
(۹۷۴) ۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: رسول خدا، نیزه کوتاهی در مقابل خود نصب می‌کرد و به نماز می‌پرداخت.
(۹۷۵) ۳- ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر انسان در حال نماز باشد و عابری از مقابل او بگذرد، آیا نماز او را باطل می‌کند؟ ابوعبدالله گفت: هیچ عابری نماز مؤمن را باطل نمی‌کند. اما در صورت امکان، کوشش کنید که موجود زنده‌ای در قبله نماز نباشد.
شرح: در صدر اسلام که مردم نمی‌توانستند میان معنی و صورت فرق بگذارند، حتی مسلمانان بر این تصور بودند که اگر کسی در حال نماز باشد و در قبله‌گاه او مجسمه یا تصویر یا موجود زنده‌ای قرار بگیرد، نمازش آلوده به شرک می‌شود. رسول خدا که نمی‌توانست یک‌مربته سطح معارف آنان را بالا ببرد، برای رفع این توهم به مسلمانان فرمود: شیء شاخصی را در قبله نمازخود بگذارند تا میان آنان و میان رهگذران حائل شود و به همین منظور، خود آن حضرت، نیزه کوتاهی را به نام عکاظ یا عنزه در قبله نماز خود نصب می‌کرد. در عهد‌های بعدی و از جمله، عهد ائمه اطهار که این گونه توهمات بی معنی به قلب کسی خطور نمی‌کرد، نهادن شاخص ضرورت خود را از دست داد و لذا ابوعبدالله امام صادق می‌گوید: «نماز مؤمن با عبور یک سگ و گربه و آدم باطل نمی‌شود».
فاصله مرد و زن
(۹۷۶) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: زن و مرد، می‌توانند در کنار هم بایستند و نماز بخوانند؟ ابوعبدالله گفت: اگر مرد به اندازه یک پالان شتر جلوتر باشد، مانعی ندارد.
(۹۷۷) ۵- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر مردی نماز بخواند و در پهلوی او، خانمی بر روی نهالی خود خوابیده باشد. چه صورت دارد؟ ابوعبدالله گفت: اگر آن خانم نشسته باشد و یا خوابیده باشد، اشکالی ندارد، اما اگر در حال نماز باشد، روا نیست.
سایر مطالب مرتبط
- کتاب گزیده کافیگزیده کافی نام کتابی است به ترجمه و تحقیق استاد محمدباقر بهبودی. بخشی از این کتاب ابتدا با نام ترجمه صحیح الکافی در سال ۱۳۶۱ توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی به چاپ رسید و بعد انتشار آن متوقف گردید. سپس مرکز انتشارات علمی و فرهنگی در سال ۱۳۶۳ به انتشار این کتاب با نام «گزیده کافی» همت گماشت.
- چگونه وضو بگیریم و پاسخ احادیث شیعه به آناین نوشتار تحت عنوان چگونه وضو بگیریم فصلی کوتاه برگرفته از جلد دوم کتاب گزیده کافی است که توسط استاد محمدباقر بهبودی ترجمه شده است. این بخش کلیه احادیث صحیحی را که در باب وضو در کتاب کافی آورده شده، ترجمه و عرضه داشته است.
- چگونه تیمم کنم و پاسخ آن از احادیث شیعهاین نوشتار تحت عنوان «چگونه تیمم کنیم» فصلی کوتاه برگرفته از جلد دوم کتاب گزیده کافی است که توسط استاد محمدباقر بهبودی ترجمه شده است. این بخش کلیه احادیث صحیحی را که در باب تیمم در کتاب کافی آورده شده، ترجمه و عرضه داشته است.
- چگونه نماز بخوانیم و پاسخ آن در احادیث شیعهاین نوشتار تحت عنوان چگونه نماز بخوانیم فصلی کوتاه برگرفته از جلد دوم کتاب گزیده کافی است که توسط استاد محمدباقر بهبودی ترجمه شده است. در این نوشتار کلیه احادیث صحیحی که در دفتر نماز کتاب کافی درباره آداب نماز خواندن است، از حدیث شماره ۹۷۸ تا حدیث ۱۰۸۳ تقدیم شده است. سایر احادیث دفتر نماز به تدریج در هشت قسمت عرضه می گردد. چگونه نماز بخوانیم: آداب نماز… بیشتر بخوانید: چگونه نماز بخوانیم و پاسخ آن در احادیث شیعه
- ارج و اهمیت نماز در حدیث شیعهمتن زیر برگرفته از دفتر نماز در جلد دوم کتاب گزیده کافی درباره ارج و اهمیت نماز در حدیث شیعه است. فصل ارج و اهمیت نماز، اولین فصل از دفتر نماز است و از حدیث شماره ۹۳۴ تا ۹۷۷گزیده کافی ترجمه فارسی احادیث کتاب صحیح الکافی، گزیده احادیث بزرگترین کتاب حدیثی و فقهی شیعیان است. ارج و اهمیت نماز (۹۳۴) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: با ارج ترین… بیشتر بخوانید: ارج و اهمیت نماز در حدیث شیعه
آخرین دیدگاهها