نماز نافله چیست؟ این نوشتار برگرفته از بخش پایانی دفتر نماز، در جلد دوم کتاب گزیده کافی است که به نمازهای نافله و سایر نمازهایی می پردازد که در گستره نمازهای روزانه قرار ندارند. نماز حاجت و نماز استخاره و نماز باران از جمله این نمازها هستند.
نماز نافله چیست؟ روزه نافله کدام است؟
(۱۲۸۱) ۱- در عهد جوانی حضور ابوجعفر باقر (ع) رسیدیم. ابوجعفر نمازهای نافله و روزه‌های سنت را توصیف می‌کرد. موقعی که در چهره من نگریست و نگرانی مرا در چهره‌ام دید گفت: این نمازهای نافله و روزه‌های سنت مانند نماز و روزه فریضه نیست که هرکس ترک کند، در تباهی سقوط کند. این‌ها عبادت اختیاری و افتخاری است. اگر از ادای آن باز ماندی یا در اثر خورد و خواب جوانی ترک کردی، در فرصت مناسب قضای آن را به جا می‌آوری. بندگان خداوند رضا نمی‌دادند که یک روز عبادت آنان تام و کامل به پیشگاه خدا بالا رود و روز دیگر ناتمام و ناقص. چرا که خداوند عز و جل می‌گوید: «آن کسانی رستگارند که بر نماز خود پایدارند». و نیز بندگان خداوند رضا نمی‌دادند که قبل از زوال خورشید به نماز نافله بپردازند، زیرا در‌های آسمان را هنگام زوال خورشید می‌گشایند.
(۱۲۸۲) ۳- رسول خدا که صلوات حق بر او نثار باد، دو برابر نمازهای فریضه، نافله می‌خواند و دو برابر روزه فریضه، روزه نافله می‌گرفت.
نماز نافله چیست؟ و آیات قرآن از زبان معصوم
(۱۲۸۳) ۱۱- در خدمت ابوجعفر باقر (ع) این آیه را تلاوت کردم که می‌گوید: «کسی که ساعات شب را در سجده و قیام به سر می‌برد، تا از کیفر آخرت در امان باشد و رحمت پروردگارش را دریابد». ابوجعفر گفت: این آیه به نافله شب تشویق می‌کند. من آیه دیگری تلاوت کردم که می‌گوید: «و در ساعات روز هم خدا را تسبیح کن باشد که به خواسته‌هایت برسی». ابوجعفر گفت: این آیه به نافله نیمروز، فرمان می‌دهد.
من آیه دیگری تلاوت کردم که می‌گوید: «و به هنگام فرورفتن ستارگان خدا را تسبیح کن». ابوجعفر گفت: این آیه به نافله صبح اشاره می‌کند. من آیه دیگری خواندم که می‌گوید: «و پایان همه سجده‌ها خدا را تسبیح کن». ابوجعفر باقر (ع) گفت: شبانگاه که برای نافله بیدار شدی بگو: «خدا را سپاس می‌گویم که روح مرا به کالبدم بازگردانید تا او را ثنا بگویم و بپرستم». و چون بانگ خروس برخاست، بگو: «بی‌نهایت مقدس و پاک است آن خدایی که فرشتگان را با روح قدسی می‌پروراند. بارخدایا مهربانیت بر خشمت پیشی دارد. خدایی جز تو نیست. تو بی‌همتایی، شریک و انباز نداری. من بد کرده‌ام و بر خود ستم رانده‌ام، تو مرا بیامرز و بر من رحمت آر که جز تو گناه مرا نمی‌آمرزد».
و چون از بستر خواب برآمدی به کرانه‌های آسمان بنگر و بگو: «بارخدایا حجاب شب چیزی را از دیده‌ات نهان نمی‌دارد و نه آسمان پرستاره و نه زمین پرگهواره، نه سیایهی ابرها بر زبر سیاهی شب‌ها و نه دریای ژرف با امواجی چون کوه که بر عرشه کشتی‌ها می‌خزد و بر ساحل نرم و هموار می‌دود. خدایا تو از اشاره چشم‌ها و راز دل‌ها با خبری. ستاره‌ها در کرانه‌های افق خزیدند و چشم‌ها در خواب ناز آرمیدند و تو زنده و بیدار نگهبان کائناتی، نه خستگی فرایت گیرد و نه خواب نازت در رباید. پاک است پروردگار جهانیان و معبود پیامبران و ستایش از آن او است».
بعد از آن، پنج آیه از آخر سوره آل عمران را تلاوت کن که می‌گوید: «آفرینش آسمان‌ها و زمین و بازگشت شب در پی روز، برای صاحبان مغز‌ها نشانه‌ها دارد. آنان که خدا را یاد می‌کنند ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده، و در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند، با این نتیجه: که پروردگار این آسمان‌ها و زمین را بیهوده نیافریدی. خدایا از کار بیهوده و بی‌هدف منزهی. خدایا دانستیم که بهشت و دوزخت فرجام کار است. پس ما را از آتش دوزخ باز دار . . .
. . . خدایا کسی را که به دوزخ اندازی چه سخت رسوایش ساخته‌ای و آنان ستمگرانند که یاور نیابند. خدایا فریادی برخاست که ای جهانیان به خدایتان ایمان آورید. ما آن فریاد را شنیدیم و ایمان آوردیم، از این پس پیرامون خطا نگردیم. خدایا تو گناهان گذشته را ببخشا و بدی‌هایمان را بپوش و روح ما را با نیکان درآمیز. خدایا و آنچه بر زبان رسولانت نوید دادی به ما عطا کن و به روز رستاخیز رسوایمان مساز، خدایا تو وعده رستاخیز را خلاف نخواهی کرد».
بعد از تلاوت این آیات، مسواک بزن و وضو بساز و چون دست خود را در ظرف آب فرو بردی بگو: «بنام خدا و بیاری خدا. بارخدایا مرا در سلک تائبان درآور و از جمله پاکان قرار بده» و چون از وضو فارغ شدی بگو: «الحمدلله رب العالمین» و چون برای اقامه نماز بپا خاستی بگو: «بنام خدا و بیاری خدا، به سوی خدا و از سوی خدا؛ تا چه خواهد خدا. نیرویی ندارم مگر از خدا و حایل نشود میان من و کارهایم جز خدا. خدایا مرا از زایران خانه‌ات و عابدان درگاهت قرار ده راه توبه و آشتی را برویم بگشا و از راه نافرمانی را برویم ببند. سپاس و ستایش خدا را که به راز و نیاز خود مفتخرم ساخت. بارخدایا نظر لطف و عنایتت را از من وامگیر. خدایا زبان من از ثنا و ستایشت قاصر است چون ثنا و ستایشت بالاتر از هر مقال است. بعد بگو: «الله اکبر» و به نماز بپرداز.
نماز نافله، رکعات و اوقات
(۱۲۸۵) ۱۴- ابوجعفر باقر (ع) گفت: جدم رسول خدا که صلوات خدا بر او نازل باد، هر شب سیزده رکعت نافله می‌خواند که از آن جمله سه رکعت نماز وتر و دو رکعت نافله صبح است. رسول خدا، نماز شب را در سفر و حضر ترک نمی‌کرد.
(۱۲۸۶) ۱۹- شنیدم ابوعبدالله صادق (ع) میگفت: در ساعات شب، لحظه‌ای هست که هر کس توفیق یابد و در آن لحظه به نمازو نیایش بپردازد، خداوند دعای او را اجابت می‌کند. من گفتم: خداوند کار شما را به اصلاح آورد، آن لحظه را در چه ساعتی دریابم؟ ابوعبدالله گفت: در ساعت اول از نیمه آخر شب.
(۱۲۸۷) ۲۰- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: مردی صالح و شایسته از وابستگان شما میگفت: من می‌خواهم برای نافله شب برخیزم ولی خوابم سنگین می‌شود و تا صبح بیدار نمی‌شوم، چه بسا یک ماه و دوماه، هر روز نافله شب را قضا می‌کنم و بر ناگواری آن صبر می‌نمایم، اگر روا باشد که نافله شب را در اول شب بخوانم خوب است. ابوعبدالله گفت: این مرد با خواب شب و قضای روز، همان چشم روشنی را دریافت می‌کند که دیگران با بیداری و نماز شب دریافت می‌کنند. و اجازه نداد که نافله آخر شب را در اول شب بخواند. ابوعبدالله گفت: اگر نافله شب را فرادای آن روز قضا کند بهتر از آن است که در اول شب نافله بی وقت بخواند. من گفتم: برخی از خانم‌ها و دختر‌های جوان ما طاعت و عبادت را دوست دارند و به شب زنده‌داری و نماز نافله حریص و مشتاقند، اما خوابی سنگین بر آنان چیره می‌شود که بیدار نمی‌شوند و ناچار، فردای آن روز به قضای نافله می‌پردازند، و چه بسا موفق نشوند، اما در اول شب، تاب و توان آن را دارند که نافله‌ها را بخوانند و بعداً بخوابند. ابوعبدالله اجازه فرمود که خانم‌ها در اوایل شب نماز نافله بخوانند، فقط در صورتی که در قضای نافله موفق نباشند.
شرح:
وقت نافله روز، بعد از زوال خورشید است و وقت نافله شب بعد از زوال نیم شب، قرآن مجید در آیات متعددی تصریح می‌کند که خداوند شب را آفرید تا آرامش بیابید و روز را آفرید تا در جستجوی روزی پراکنده شوید. رسول خدا با الهام از این آیات، چنین سنت نهاد که در اول شب بعد از نماز عشاء بخوابند و بعد از نیمه شب برای نافله شب برخیزندو در اول روز در پی روزی روان باشند و بعد از نیمروز برای نافله دست از کار بکشند. کسی که نافله روز را در وقت چاشت (ضحی) و قبل از ظهر بخواند و یا نافله شب را قبل از نیمه شب بخواند، سنت قرآن و رسول را نادیده گرفته است.
(۱۲۸۸) ۲۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر کسی آخر شب برخیزد و نافله شب را یکضرب و یکجا بخواند و بخوابد، کار شایسته‌ای نخواهد کرد.
شرح: سنت رسول خدا بر این بود که نیم شب برمی‌خاست و چهار رکعت نافله می‌خواند و می‌خوابید، مجدداً برمی‌خاست و باز چهار رکعت نافله می‌خواند و می‌خوابید، نوبت سوم بر می‌خاست و سه رکعت نماز وتر و دو رکعت نافله صبح را می‌خواند و به پهلوی راست می‌آرمید و آیات آخر سوره آل عمران را می‌خواند و سپیده‌دم برای نماز صبح به مسجد می‌آمد.
نماز وتر
(۱۲۸۹) ۲۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: درچه ساعتی نماز وتر بخوانم که فضیت آن بیشتر باشد؟ ابوعبدالله گفت: اندکی قبل از طلوع فجر.
(۱۲۹۰) ۲۴- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: رسول خدا در چه ساعتی نماز وتر می‌خواند؟ ابوعبدالله گفت: چند دقیقه قبل از طلوع فجر، معادل با فاصله زمانی بین غروب خورشید و حمر مشرقیه.
(۱۲۹۱) ۲۵- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: در چه ساعتی نافله صبح بخوانم؟ ابوجعفر گفت: قبل از طلوع سپیده. زیرا اگر سپیده طالع شود، وقت نافله صبح بخوانم؟ ابوجعفر گفت: قبل از طلوع سپیده. زیرا اگر سپیده طالع شود، وقت نافله می‌گذرد و موقع نماز صبح می‌رسد.
(۱۲۹۲) ۲۵- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: در چه ساعتی نافله صبح بخوانم؟ ابوجعفر گفت: قبل از طلوع سپیده. زیرا اگر سپیده طالع شود، وقت نافله می‌گذرد و موقع نماز صبح می‌رسد.
(۱۲۹۲) ۲۷- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر آخر شب بیدار شوم و خائف باشم که وقت کافی تا سپیده‌دم باقی نباشد، به صورت نافله بخوانم؟ ابوعبدالله گفت: در قرائت نماز به سوره حمد اکتفا کن و هرچه می‌توانی عجله کن.
(۱۲۹۳) ۲۸- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: اگر کسی آخر شب بیدار شود و نداند که فرصت کافی دارد یا ندارد، آیا اول نماز وتر بخواند یا ترتیب نافله را حفظ کند و در آخر نماز وتر بخواند؟ ابوجعفر گفت: نه، اول نماز وتر بخواند. من گاهی چنین کرده‌ام.
(۱۲۹۴) ۲۹- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: در سه رکعت نماز وتر، می‌توانم بعد از تشهد اول سلام بدهد؟ ابوعبدالله گفت: آری، و اگر حاجتی پیش آید، بعد از تشهد، اول سلام بده، و برو قضای حاجت کن، بعد برگرد و رکعت سوم را علیحده بخوان.
شرح: نماز وتر، مانند نماز مغرب است، تا آن‌جا که اگر در نماز وتر شک کند مانند نماز مغرب، باید ازسر بخواند. اما اگر حاجتی پیش آید، می‌تواند از نماز وتر خود منصرف شود و بعد از تشهد اول سلام بدهد و آن را در ردیف سایر نافله‌ها بگذارد و بعداً نماز وتر بخواند و اگر حاجت او ضروری باشد و مثلاً احتیاج به خلاء پیدا کند، می‌تواند بعد از تشهد اول سلام بدهد و بعد از قضای حاجت و تجدید وضو بازگردد و رکعت سوم را علیحده و مجزا بخواند. باید توجه داشت که نماز یک رکعتی تشریح نشده، جز در موارد ضرورت، مانند نماز خوف.
(۱۲۹۵) ۳۳- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: در نماز وتر، هفتاد نوبت استغفار کن.
شرح: قنوت نماز وتر، مانند قنوت نماز مغرب باید در رکعت دوم خوانده شود، به حدیث شماره ۱۰۷۱ مراجعه کنید. رقم هفتاد، سنتی است که از رسول خدا در مورد استغفار به جا مانده است. به حدیث شماره ۹۰۰ مراجعه کنید.
قضای نافله
(۱۲۹۶) ۳- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر نافله روزانه‌ات قضا شد، روز بعد، قضای آن را بخوان، و اگر نافله شبانه‌ات قضا شد، شب بعد، قضای آن را بخوان. من گفتم: آیا در یک شب، دو نماز وتر بخوانم؟ ابوعبدالله گفت: آری. نماز وتر به همان صورت اصلی قضا می‌شود.
شرح: اگر کسی در یک شب دو نوبت وتر بخواند، وتر دوم، وتر اول را نقض می‌کند و در نتیجه رقم نمازهای نافله جفت می‌شود. اما در صورتی که یک وتر آن نماز قضا باشد، این مشکل ایجاد نمی‌شود، زیرا پرونده نماز قضا مجزا تنظیم می‌شود.
(۱۲۹۷) ۴- به ابوعبدالله صادق (ع) گفت:خداوند، کار شما را به سامان برساند، من مدت‌ها نافله نخوانده‌ام، تکلیف من چیست؟ ابوعبدالله گفت: قضای آن را بخوان. آن مرد، به ابوعبدالله صادق (ع) گفت: نافله‌های فوت شده من بیش از آن است که بتوانم قضای آن را بخوانم. ابوعبدالله گفت: قضای آن را بخوان. آن مرد گفت: ساب آن روشن نیست. ابوعبدالله گفت: فکر کن تا حساب آن را به دست آوری. در این موقع من به ابوعبدالله گفتم: خداوند، کار شما را به اصلاح آورد و مرا فدایت کند. من چهار ماه مریض بودم و نافله نخواندم، تکلیف من چیست؟ ابوعبدالله گفت: تو مکلفی نیستی که قضای نافله‌هایت را بخوانی. آدم مریض مانند آدم سالم نیست. هر گاه مقدرات الهی مانع شود، خداوند به پذیرفتن عذر تقصیر، سزاوارتر است.
(۱۲۹۸) ۵- ابوجعفر باقر (ع) گفت: بهتر آن است که قضای نافله‌های شب را، در شب‌های بعد بخوانند و قضای نافله‌های روز را، در روز‌های بعد بخوانند. من گفتم: آیا روا است که در یک شب دو نوبت نماز وتر بخوانند؟ ابوجعفر گفت: نه. من گفتم: شما فرمودید که در یک شب دو نماز وتر بخوانم!؟ ابوجعفر گفت: یک وتر آن، قضای شب‌های گذشته است.
(۱۲۹۹) ۷- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: کسی که نافله ظهر و عصرش ترک می‌شود، در چه ساعتی می‌تواند قضای آن را بخواند؟ ابوعبدالله گفت: اگر خواسته باشد، بعد از نماز مغرب می‌خواند یا بعد از نماز عشاء می‌خواند.
(۱۳۰۰) ۱۲- ابوجعفر باقر (ع) گفت: در صورتی که دو شب و یا سه شب و یا بیشتر، نماز وتر خود را نخوانده باشی، باید به ترتیب قضای آن را بخوانی و بعد از آن که قضای وتر اول را خواندی، لااقل دو رکعت نافله بخوان و بعداز دو رکعت، وتر دوم را قضا کن، زیرانماز وتر باید دنباله نمازهای دیگر باشد. مبادا ترتیب نافله شب را در هم بریزی. اول نمازهای دو رکعتی را قضا کن و در آخر نمازوتر آن را قضا کن. ابوجعفر گفت: دو نماز وتر در یک شب روا نیست، مگر موقعی که یک وتر آن، نماز قضا باشد
(۱۳۰۱) ۱۸- از ابوعبدالله صادق (ع) پرسید: اگر نافله‌ها را در یک مکان بخواند بهتر است یا در مکان‌های متعدد بخواند؟ ابوعبدالله گفت: در مکان‌های متعدد بخواند بهتر است، زیرا مکان‌ها نیز در روز قیامت گواهی می‌دهند.
آداب نماز خواندن در هنگام خوف
(۱۳۰۲) ۴- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر مسلمانی به دست مشرکین اسیر شود، و موقع نماز، آزادش نگذارد که نماز بخواند، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: با اشاره سر نماز بخواند.
(۱۳۰۳) ۵- به ابوالحسن الرضا (ع) گفتم: در راه مکه، آن‌جا که از غارت دزدان در هراسیم، اگر وقت نماز برسد، باید فرود بیاییم و در نماز فریضه به خواندن سوره حمد اکتفا کنیم، یا در حال حرکت با قرائت حمد و سوره نماز بخوانیم؟ ابوالحسن گفت: اگر در هراس بودی، در حال حرکت نماز بخوان. خواه نماز فریضه باشد یا نماز نافله باشد. و اگر فرود بیایی و نماز خود را با حمد و سوره بخوانی، به نظر من بهتر است. و اگر کسی مانند تو، به خواندن سوره حمد تنهااکتفا کند، مانعی ندارد.
(۱۳۰۴) ۶- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: موقع ترس از دشمن که خداوند می‌گوید: پیاده یا سواره نماز بخوانید. نماز پیاده و سواره به چه صورت است؟ و اگر کسی از درندگان و یا دزدان بترسد، به چه صورت باید نماز بخواند؟ ابوعبدالله گفت: با اشاره سر نماز بخواند.
نماز در حال جنگ و آماده باش جنگی
(۱۳۰۵) ۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: در آن هنگام که سواران می‌تازند و شمشیر‌ها درهوا می‌چرخند، کافی است که در دو نوبت تکبیر بگویند. این نوع دیگری از تخفیف نماز است.
(۱۳۰۶) ۲- ابوجعفر باقر (ع) گفت: به هنگام آماده باش جنگی و حالت دفاعی، هر سربازی خودش به تنهایی نماز می‌خواند و رو به هر سمتی که باشد با اشاره سر رکوع و سجده می‌کند. و به هنگام جنگ تن به تن، از امیرالمومنین (ع) سرمشق می‌گیرد که در جنگ صفین در آن گیرو داری که به نام زوزه سگ (لیله الهریر) شهرت گرفته، نماز او و نماز یارانش، در ظهر و عصر و مغرب و عشاء، غیر از تکبیر و لااله الا الله، و سبحان الله، و الحمدلله و راز و نیاز و نیایش، صورت دیگری نداشت و امیراملومنین نفرمود که باید نماز خود را از سر بخوانند.
(۱۳۰۷) ۴- در حضور ابوعبدالله صادق (ع) این آیه را خواندم که می‌فرماید: «اگر در حال سفر باشید، مانعی نیست که نماز خود را کوتاه کنید، در صورتی که از فتنه کافران در هراس باشید». ابوعبدالله گفت: یعنی دو رکعت نماز سفر به یک رکعت تبدیل می‌شود.
(۱۳۰۸) ۵- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: سربازان، در حال جنگ چگونه نماز بخوانند؟ ابوعبدالله گفت: اگر با دشمن روبرو شوند و تن به تن به پیکار درآیند، نماز را به صورت تکبیر أدا می‌کنند. و اگر به حال آماده باش صف بسته‌اند، و نمی‌توانند نمازجماعت بخوانند، هر سربازی به تنهایی نماز می‌خواند و با اشاره سر رکوع و سجده می‌کند.
(۱۳۰۹) ۶- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: سربازی که وضو ندارد و در حال آماده باش صف بسته و نمی‌تواند حتی برای تیمم فرود بیاید، تکلیف او چیست؟ ابوجعفر گفت: باید از لباده یا زین اسب یا کردن اسب که روی آن غبارخاک نشسته، تیمم کند و رو به هر سمتی که صف بسته به نماز بپردازد و با اشاره سر رکوع و سجده کند. فقط در اول نماز که تکبیراحرام می‌گوید، روی خود را به جانب قبله کند.
نماز عید
(۱۳۱۰) ۱- ابوجعفر باقر (ع) گفت: در نماز عید فطر و عید قربان، اذان و اقامه مشروع نیست، زیرا وقت معینی دارد و آن‌هنگام طلوع خورشید است؛ همین که خورشید طالع شود، از خانه‌های خود خارج می‌شوند و به محل نماز می‌آیند. قبل از نماز عید و بعد از نماز عید، نماز نافله مشروع نیست. کسی که در مراسم نماز عید شرکت نکند و به تنهایی نماز بخواند نمازش پذیرفته نیست و اگر قضا شود قضای آن لازم نیست.
(۱۳۱۱) ۷- در روز عید فطر، برای پدرم ابوجعفر باقر (ع)، حصیری آوردند که بر روی آن سجده کند، پدرم فرمود تا حصیر را به خانه برگردانند. پدرم گفت: روز عید، روزی است که رسول خدا برای نماز به بیابان می‌رفت، زیرا دوست داشت که فضای آسمان را بنگرد و پیشانی خود را بر خاک نهد.
(۱۳۱۲) ۱۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: دو رکعت نماز نافله داریم که فقط و فقط در مدینه می‌خوانند. یعنی: در روز عید، قبل از این که مردم مدینه از شهر خارج شوند، ابتدا به مسجد رسول خدا می‌روند و دو رکعت نماز تحیت می‌خوانند، سپس از شهر خارج می‌شوند و نماز عید می‌خوانند. این سنت از رسول خدا به جا مانده است.
توجه: آداب نماز عید در کتاب صحیح تهذیب روشن می‌شود.
نماز باران
(۱۳۱۳) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: چه گونه باید نماز باران بخوانی؟ ابوعبدالله گفت: نماز باران مانند نماز عید است و به همان صورت حمد و سوره می‌خواند و دوازده تکبیر می‌گوید: امام جماعت همراه مردم، با آرامش و وقار و خشوع و افتادگی به صحرا می‌رود، ابتدا خدا را سپاس و ستایش می‌کند و به مجد و ثنای او زبان می‌گشاید و در راز و نیاز و دعا و مسئلت کوشش می‌کند و هر چه بیشتر، سبحان‌الله، لااله‌الاالله، الله‌اکبر می‌گوید و سپس مانند نماز عید، دو رکعت نماز می‌خواند و در اثنای نماز و فاصله تکبیرات با عجز و لابه دعا می‌کند تا خداوندرحمت خود را نازل کند و بعداز نماز، ردایی که بر شانه خود پیچید چپ و راست می‌کند: یعنی آن طرف رداء را که بر دوش راست او بوده روی دوش چپ می‌افکند و آن طرف دیگر که بر دوش چپ او بوده روی دوش راست می‌افکند. زیرا رسول خدا چنین کرده است.
نماز آیات
(۱۳۱۴) ۲- به ابوجعفر باقر (ع) گفتیم: نماز آیات، چند رکوع دارد و چگونه خوانده می‌شود؟ ابوجعفر گفت: نماز آیات، ده رکوع دارد با چهار سجده: نماز را با تکبیر احرام، شروع می‌کنی و بعد از قرائت با یک تکبیر به رکوع می‌روی و با یک تکبیر دیگر سر از رکوع بر می‌داری تا برسی به رکوع پنجم که می‌گویی: «سمع‌الله لمن حمده. الله‌آکبر» و به سجده می‌روی. قبل از رکوع دوم و چهارم و ششم و هشتم و دهم قنوت می‌خوانی و هماره قنوت و رکوع و سجده‌ها را به اندازه قرائت قرآن طول می‌دهی؛ اگر پیش از باز شدن خورشید و ماه، نمازت تمام شد، بر جای خود بنشین و خدا را بخوان تا موقعی که باز شود، و اگر در اثنای نمازت خورید و ماه باز شد، به نمازت ادامه بده تا به آخر برسد. در نماز آیات، حمد و سوره با صدای بلند قرائت می‌شود. من گفتم: قرائت حمد و سوره چه ترتیبی دارد؟ ابوجعفر گفت: هر جا قرائت سوره قرآن را کامل کنی، در رکوع بعدی باید قرائت حمد را تجدید کنی و هر جا قرائت سوره قرآن را کامل نکنی، در رکوع بعدی دنباله آن را می‌خوانی و به رکوع می‌روی. ابوجعفر گفت: صدر اول، دوست می‌داشتند که در نماز آیات، سوره کهف و سوره حجر بخوانند، مگر موقعی که در نماز جماعت باشند و باعث رنج و زحمت دیگران باشد. اگر ممکن شد، نماز آیات را در فضای آزاد بخوان که سقف و دیوار خانه و سمجد حجاب افق نباشد. نماز خورشید باید طولانی‌تر از نماز ماه باشد، اما این دو نماز، از نظر قرائت و رکوع و سجده فرقی ندارند.
(۱۳۱۵) ۳- به ابوجعفر باقر (ع) گفتیم: برای این طوفان‌ها و تاریکی‌های وحشت‌زا که رخ می‌دهد، باید نماز آیات بخوانند؟ ابوجعفر گفت: هر عارضه وحشتناکی که در آسمان رخ دهد مانند سیاهی و طوفان و صاعقه، به نماز آیات بپرداز تا موقعی که آرام بگیرد.
(۱۳۱۶) ۴- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: موقعی که خورشید بگیرد، باید نماز آیات خوانده شود، چه موقع طلوع باشد یا موقع غروب.
توجه: به حدیث شماره ۹۵۹ و ۹۶۰ مراجعه کنید.
(۱۳۱۷) ۵- به ابوجعفر باقر و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر در وقت نماز فریضه، خورشید بگیرد، چه باید کرد؟ آ» حضرت گفت: اول نماز فریضه‌ات را بخوان. گفتند: اگر در موقع نماز شب ماه بگیرد، چه باید کرد؟ آن حضرت گفت: اول نماز آیات را بخوان و بعداً به نماز شب بپرداز.
(۱۳۱۸) ۶- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر تمام خورشید بگیرد و تو بی‌خبر بمانی، باید قضای آن را بخوانی و اگر تمام خورشید نگرفته باشد و تو با
نماز استخاره
(۱۳۱۹) ۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: دو رکعت نماز بخوان و از خداوند عزت، خیر خود را طلب کن. بخدا سوگند. هر مسلمانی که خیر خود را از خدا بجوید، در کاری که خیر او باشد، موفق می‌شود و از کاری که خیر او نباشد بر کنار می‌ماند.
گشایش روزی
(۱۳۲۰) ۷- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر بخواهی برای تحصیل روزی از خانه خارج شوی، بعداز آن که نماز صبحت را خواندی، دو رکعت نماز حاجت بخوان و بعد از سلام نماز، بگو: «بار خدایا در این صبحدم از پی روزی می‌روم و فضل تو را می‌جویم که تو خود فرموده‌ای: «فضل خدا را جویا شوید». بار خدایا روزی پاک و حلالی نصیب من کن و با روزی مقدرت عافیت و صحت را همراه کن» و این جمله را سه نوبت تکرار کن و بعد از آن دو رکعت دیگر نماز بخوان و بعداز سلام نماز، بگو: «با حول و قوه الهی در این صبحدم برخاستم نه با حول و قوه خودم. آری با حلو و قوه تو برخاستم ای پروردگار من! من از حول و قوه دیگران بیزارم. بارخدایا من برکت بازار امروز و برکت بازاریان امروز را از تو می‌جویم. درخواست می‌کنم که از فضل خود، روزی فراوان و حلالی نصیب من سازی و با حلو قوه خودت آن را به سوی من برانی و من در عافیت و صحت غرق باشم». این جمله را نیز، سه نوبت تکرار کن.
نماز حاجت
(۱۳۲۱) ۵- شنیدم ابوعبدالله صادق (ع) میگفت: هر کس وضوی کامل بگیرد و دو رکعت نماز با حفظ آداب و رکوع و سجده تمام و تمام بخواند و بعد از نماز بر خداوند عزت و جلال، ثنا بگوید و بر رسول خدا صلوات بفرستد، سپس حاجت خود را مسئلت نماید، خبر خود را از منبع خیرات جویا شده و هر کس خیر خود را از منبع خیرات بجوید، ناامید نمی‌شود.
(۱۳۲۲) ۶- در ماه مبارک رمضان بیمار شدم و تا آن حد سنگین شدم که یک شب جماعت بنی هاشم گرد آمدند که باید جنازه مرا بردارند. مادرم صبر و تحمل را از کف داده بود و شیون می‌کرد. خالوی من ابوعبدالله صادق (ع) به مادرم گفت: برو بالای بام و دو رکعت نماز در فضای باز بخوان و بعد از سالم نماز بگو: «بارخدایا تو خود این پسر را به من بخشیدی آن روزش که از نیستی به هستی آوردی. اینک منم که هستی او را از تو درخواست می‌کنم و به رسم امانت زندگی او را مسئلت دارم». مادرم این نماز و دعا را خواند، و لحظاتی بیش نگذشت که من به هوش آمدم و نشستم و هنگام سحر با آنان حلیم خوردم.
(۱۳۲۳) ۷- ابوجعفر باقر (ع) گفت: اگر خواستی از پروردگارت حاجتی بخواهی، وضوی کاملی بساز و دو رکعت نماز بخوان و در نماز، خدا را به عظمت ستایش کن و بر رسول خدا صلوات بفرست و بعد از نماز بگو: «بار خدایا حاجتم را از تو می‌خواهم که تو پادشاهی و بر هر پدیده‌ای توانایی و آن چه بخواهی برآورده می‌توانی. بار خدایا من با آبروی محمد پیامبر رحمتت به درگان تو آمدم تا حاجتم را برآورده سازی. ای محمد ای رسول خدا من با آبروی محمد پیامبر رحمتت به درگانه تو آمدم تا حاجتم را برآورده سازی. این محمد ای رسول خدا من با آبروی تو به درگاه خدا رو آورده‌ام تا حاجتم را برآورده سازد. بار خدایا تو را به آبروی پیامبر رحمتت به درگاه تو آمدم تا حاجتم را برآورده سازی. ای محمد ای رسول خدا من با آبروی تو به درگاه خدا رو آورده‌ام تا حاجتم را برآورده سازد. بار خدایا تو را به آبروی پیامبرت که حاجتم را رواساز. حاجتم این است که … – (حاجت خود را طلب کن)
(۱۳۲۴) ۸- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر خواستی از پروردگارت حاجتی بخواهی، شصت من گندم به شصت مسکین درمانده تصدق کن: به هر مسکینی یک من معادل چهار کیلو. و چون شب درآید و ثلث آخر شود، غسل کن و پست ترین لباسی که بر تن خدمتکاران خود می‌کنی بپوش و پایین بدن را با ازار بپوشان. و دو رکعت نماز بخوان و چون در رکعت آخر به سجده رفتی، خدا را به وحدانیت و عظمت و قدس و کرامت و شرف ستایش کن و گناهان خود را تا آن جا که به خاطر می‌آوری نام ببر و به خطاکاری خود اعتراف کن. و بعد، در سجده دوم صد نوبت خیر خود را از خدا جویا بشو و بگو: «اللهم انی استخیرک» و بعد از آ»، دعا کن و حاجت خود را از خدا مسئلت کن. و هر بار که برای سجده به خاک می‌افتی، زانوهایت را از زیر ازار خارج کن و بر خاک بنه. تا هفت عضو سجده یکسره بر خاک قرار بگیرد. موقعی که دامن ازار خود را از روی زانوهایت کنار می‌زنی، گوشه‌های آن را در وسط پاهایت جمع کن که عورتت مکشوف نماند.
شرح: بهترین نوع خاکساری که می‌تواند رحمت خدا را جلب کند، سجده بر خاک است، به صورتی که هفت عضو سجده بر خاک بنشیند. با این نوع سجده خاکساری هر گناهی عفو می‌شود، تا آن حد که روز قیامت مشرکان نیز در صدد بر می‌آیند با این نوع خاکساری، عفو و بخشودگی خود را به دست آورند، اما در اثر شکر، موفق نمی‌شوند. به آیه کریمه «یوم یکشف عن ساق و یدعون الی السجود فلایستطیعون» سوره قلم آیه ۴۲ مراجعه کنید، ضمناً توجه داشته باشید که صدقه گندم نیز به خاطر همین عفو و بخشودگی است.
(۱۳۲۵) ۱۰- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: برای این که حاجت خود را از خدا مسئلت کنی، دو رکعت نماز بخوان و بر محمد و آل محمد صلوات بفرست و حاجت خود را مسئلت کن که موفق خواهی بود.
(۱۳۲۶) ۱- هر گاه امیرالمومنین (ع) از بروز حادثه ناگواری در هراس می‌شد، به نماز و راز و نیاز با حق می‌پرداخت. ابوعبدالله صادق (ع) گفت: از کتاب خدا الهام بگیرید که می‌گوید: «با دستاویز صبر و تحمل و استعانت از نماز و راز و نیاز به درگاه خداوند بی انباز، بر مشکلات زندگی فائق شوید».
نماز شکرانه
(۱۳۲۷) ۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: هر گاه خداوند تعالی نعمتی به تو ارزانی داشت، دو رکعت نماز بخوان: رکعت اول سوره حمد با قل‌هوالله احد و رکعت دوم سوره حمد با قل یا ایهاالکافرون. در رکوع و سجده‌های رکعت اول بگو: «الحمدلله شکرا، شکرا و حمدا» یعنی سپاس نعمت خدا راست و من با خاطر شکرگزاری و سپاس او به خاک افتاده‌ام. و در رکوع و سجده‌های رکعت دوم بگو: «الحمدلله الذی استجاب دعایی و اعطانی مسئلتی» یعنی: سپاس نعمت خدا راست که دعایم را مستجاب کرد و خواسته مرا عطا نمود.
در شب زفاف
(۱۳۲۸) ۱- شنیدم پیرمردی به ابوجعفر باقر (ع) میگفت: قربانت شوم. سن من زیاد است و با دوشیزه جوانی ازدواج کرده‌ام، اما هنوز عروسی نکرده‌ام، و چون خضاب می‌کنم و پیری سالمندم، می‌ترسم موقع زفاف، اظهار کراهت و انزجار کند. ابوجعفر گفت: در شب زفاف، سفارش کن تا عروس خانم قبل از ورود به حجله وضو بگیرد، تو نیز موقع ورود به حجله وضو بگیر، و چون به حجله رفتی، دو رکعت نماز بخوان و خدا را به مجد و کرامت ستایش کن و بر محمد آل محمد صلوات بفرست، آن‌گاه دعا کن، و بگو همراهیان عروس دعای تو را با درخواست اجابت بدرقه نمایند. در دعای خود با یک چنین مضمونی خدا را بخوان: «بار خدایا الفت و محبت و رضایت این عروس را نصیب من بفرما و او را مورد رضا و علاقه من قرار بده و سرانجام من و او را با بهترین وجه ممکن و شادمانی کامل فراهم آر، چرا که تو معاشرت حلال را دوست داری و از معاشرت حرام نفرت داری». ابوجعفر به اوگفت: این را بدان که مهر و الفت از سوی خدا است و ناسازگاری از جانب شیطان است.
چند حدیث نادر
(۱۳۲۹) ۳- حضور ابوعبدالله صادق (ع) شرفیاب شدم. می‌خواستم از نافله شب بپرسم. موقعی که وارد شدم گفتم: سلام بر تو ای فرزند رسول خدا. ابوعبدالله گفت: و علیک السلام. آری به خدا سوگند که ما فرزندان رسول خدا هستیم نه خویشاوندان او. ابوعبدالله یان جمله را سه نوبت تکرار نمود و پیش از آن که من سوال خود را مطرح کنم گفت: اگر نمازهای فریضه را خوانده باشی و به لقاءالله واصل شوی، خداوند، از نماز نافله نخواهد پرسید.
(۱۳۳۰) ۴- حضور ابوعبدالله صادق (ع) به یاد یکی از یاران مکتبی افتادم و از اخلاق نیک او ستایش کردم. ابوعبدالله گفت: نماز او بر چه منوال است؟
(۱۳۳۱) ۸- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: موقعی که انسان برخیزد و نماز نافله‌اش را قضا کند، خداوند، فرشتگان خود را به تحسین او بر می‌انگیزد و می‌گوید: ای فرشتگان من بنگرید. ای بنده من، نمازی را قضا می‌کند که بر او فرض و لازم نکرده‌ام.
(۱۳۳۲) ۹- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: شرافت مؤمن در شب زنده‌داری است و عزت مؤمن در بی نیازی است.
توجه: تمام حدیث طی شماره ۲۵۲ گذشت.
(۱۳۳۳) ۱۰- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: هر مؤمنی یک مأمور ویژه دارد که فقط به گزارش نماز او می‌پردازد. موقعی که نمازش را سلام بدهد، آن فرشته، نماز او را به پیشگاه خدا بالا می‌برد. اگر نماز او شایستهه باشد، مورد قبول حق واقع می‌شود و اگر شایسته نباشد، به آن فرشته فرمان می‌رسد که این نماز را به صاحبش بازگردان. و آن فرشته نماز او را باز می‌گرداند و به صورت صاحبش می‌کوبد و می‌گوید: اف بر تو باد که هماره از کردار ناشایسته ات در رنج و عذابم.
سایر مطالب مرتبط:
- طلوع و غروب اصحاب اجماع
این مقاله ابتدا در مجله کاوشی نو در فقه، شماره تابستان و پاییز ۱۳۷۴منتشر شده است. در علم «درایت الحدیث»، بحثی پر دامنه وجود دارد که ویژه «علم الحدیث» شیعیان است. یعنی برخلاف سایر مسائل «علم الحدیث» که هماره شیعیان پیرو سنیان شده اند و در همه جا، ضوابط و قواعد، حتی مثالها و اصطلاحات… بیشتر بخوانید: طلوع و غروب اصحاب اجماع - حدیث و تاریخ ثبت و روایت آن
نوشتار حاضر، برگرفته از مقاله ای است با عنوان نگرشی به آغاز و انجام حدیث که در دی ماه سال ۱۳۶۶ در شماره ۴۶ مجله کیهان فرهنگی به چاپ رسیده است. در این مقاله استاد بهبودی به صورتی بسیار اجمالی، به تاریخ حدیث و مشکلات پیش آمده برای آن پرداخته است. - توقیعات ناحیه مقدسه و شرح احوال وکلای آن
استاد بهبودی مقاله ای را برای الحاق به کتاب علل الحدیث آماده کرده بودند که تا کنون منتشر نشده است. این مقاله به بررسی توقیعات ناحیه مقدسه و شرح احوال وکلای ناحیه و دوران کارگزاری آنان می پردازد. باید دانست که برخی از اصحاب خاص امامان، گرچه در شمار موالی بوده اند به نام «باب»… بیشتر بخوانید: توقیعات ناحیه مقدسه و شرح احوال وکلای آن - کتاب علل الحدیثکتاب علل الحدیث در پاسخ به برخی سئوالات فنی و دقیق شاگردان استاد بهبودی درباره شناخت احادیث معلول و غیر قابل استناد ابتدا به صورت یادداشت هایی اجمالی برای ارائه در کلاس درس جمع آوری گردید. سپس این یادداشت ها به صورت جزوه یا مقالاتی تنظیم و در کلاس های درس تشریح شده است. سپس… بیشتر بخوانید: کتاب علل الحدیث
- نماز نافله چیست؟
نماز نافله چیست؟ این نوشتار برگرفته از بخش پایانی دفتر نماز، در جلد دوم کتاب گزیده کافی است که به نمازهای نافله و سایر نمازهایی می پردازد که در گستره نمازهای روزانه قرار ندارند. نماز حاجت و نماز استخاره و نماز باران از جمله این نمازها هستند. نماز نافله چیست؟ روزه نافله کدام است؟ (۱۲۸۱)… بیشتر بخوانید: نماز نافله چیست؟
آخرین دیدگاهها