این نوشتار درباره «نماز در سفر و آداب نماز مسافر در احادیث شیعه» برگرفته از جلد دوم کتاب گزیده کافی است. در این کتاب احادیت صحیح کتاب کافی به فارسی ترجمه شده و دفتر نماز آن به عنوان نمونه در این وبگاه در دسترس علاقمندان قرار دارد.
اوقات نماز در سفر
(۱۲۵۳) ۱-اول ظهر، با ابوعبدالله صادق (ع) نماز ظهر خواندم. بعد گفتم: پدرم و مادرم فدایت باد. پس وقت نماز عصر، چه ساعتی خواهد بود؟ ابوعبدالله گفت: دو ساعت دیگر که شترانت را استراحت می‌دهی.
(۱۲۵۴) ۴- بین مکه و مدینه در حال حرکت بودیم. نیم‌روز، مردد شدیم که آیا ظهر شده است یا نه. یک تن از مسافران گفت: قدری به راه خود ادامه بدهیم تا یقین قطعی حاصل شود. دیری نگذشت که با قافله ابوعبدالله امام صادق (ع) روبرو گشتیم. من گفتم: اینک قافله امام است. پیش رفتم و محمد نوه ابوعبدالله صادق را دیدم و به او گفتم: شما نماز ظهر خود را خوانده‌اید؟ محمد گفت: جدم فرمود و ما نماز ظهر و عصر خود را یکجا خواندیم و حرکت کردیم. من بازگشتم و به یارانم خبر داردم.
(۱۲۵۵) ۵- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: وقت نماز مغرب، در حال سفر، تا یک سوم از شب گذشته باقی است.
حد مسافت
(۱۲۵۶) ۱- ابوجعفر باقر (ع) گفت: نمازهای چهار رکعتی در مسافت یک پیک، به نماز دو رکعتی تبدیل می‌شود و مسافت یک پیک، چهار فرسخ است.
(۱۲۵۷) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: کمترین مسافتی که مسافر باید نمازش را شکسته بخواند، چه مسافتی است؟ ابوعبدالله گفت: مسافت یک پیک.
نماز در سفر و آداب نماز مسافر: ابتدای سفر و پایان سفر
(۱۲۵۸) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: کسی که سفر آغاز می‌کند، در کدام نقطه باید نمازش را شکسته بخواند؟ ابوعبدالله گفت: آن‌جا که خانه‌های شهر پنهان گردد. من گفتم: اگر مسافر در اول ظهر از وطن خارج شود، آیا نماز ظهر خود را شکسته بخواند؟ ابوعبدالله گفت: هر گاه اول ظهر خارج شدی، نماز ظهرت را شکسته بخوان.
(۱۲۵۹) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) از شهر مدینه خارج شدیم. موقعی که به مسجد شجره رسیدیم، ابوعبدالله به من گفت: بر هیچ یک از حاضران این مجتمع واجب نیست که نماز تمام بخواند، جز من و تو، که بعد از ظهر از مدینه خارج شدیم.
(۱۲۶۰) ۴- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر انسان موقعی که از سفر به خانه بازگردد که وقت نماز داخل شده باشد، چه‌گونه نماز بخواند؟ ابوعبدالله گفت: آن نماز را شکسته بخواند و هر گاه موقعی سفر آغاز کند که وقت نماز داخل شده باشد، آن نماز را باید تمام بخواند.
(۱۲۶۱) ۵- به ابو ابراهیم امام کاظم (ع) گفتم: مسافری که وارد شهر خود می‌شود، باید نماز تمام بخواند یا نه تا وارد منزل نشده باید نماز شکسته بخواند؟ ابوابراهیم گفت: تا وارد منزل نشده باید نماز شکسته بخواند.
(۱۲۶۲) ۶- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی در حال سفر نماز خود را چهار رکعتی خوانده باشد، تکلیف اوچیست؟ ابوعبدالله گفت: اگر وقت نماز باقی باشد، نمازش را به صورت شکسته از سر بخواند و اگر وقت نماز گذشته باشد، تکلیفی ندارد.
(۱۲۶۳) ۷- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: اگر کسی در حال سفر نماز ظهر یا عصر یا عشاء خود را فراموش کند و بعد از مراجعت از سفر به خاطر بیاورد، نمازش را چه‌گونه قضا کند؟ ابوجعفر باقر (ع) گفت: با هر کیفیتی که نماز انسان قضا بشود، با همان کیفیت باید قضای آن را بخواند: اگر در حال سفر نمازش قضا شده باشد، در وطن نیز قضای آن را شکسته بخواند و اگر در وطن نمازش قضا شده باشد، در حال سفر نیز، قضای آن را چهار رکعتی تمام بخواند.
(۱۲۶۴) ۸- به ابوالحسن امام کاظم (ع) گفتم: اگر انسان در حال سفر باشد و اثنای نماز تصمیم بگیرد که ده روز و یا بیشتر در همان منزل اقامت کند، تکلیف او چیست؟ ابوالحسن گفت: در صورت تصمیم، نمازش را باید چهار رکعتی سلام بدهد.
اقامت ده روز – نماز در سفر و آداب نماز مسافر
(۱۲۶۵) ۱- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: اگر انسان در نیمه راه سفر به شهری وارد شود، در چه صورتی باید نماز شکسته بخواند و در چه صورتی باید نماز تمام بخواند؟ ابوجعفر گفت: در هر جا توقف کردی و تصمیم گرفتی ده روز بمانی، نمازهایت را چهار رکعت تمام بخوان، و اگر مردد ماندی که چند روز توقف می‌کنی و هر روز بگویی فردا حرکت می‌کنم یا پس فردا حرکت می‌کنم، نمازهایت را شکسته بخوان تا یک ماه تمام بگذرد، بعد از یک ماه، نمازهایت را چهار رکعت تمام بخوان گرچه عازم حرکت باشی.
(۱۲۶۶) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی در بصره ساکن باشد، اما اهل کوفه باشد و در کوفه نیز، صاحب خانه و کاشانه باشد و در حال سفر به شهر کوفه درآید ولی قصد توقف نداشته باشد، بلکه بخواهد ظرف یک روز و دو روز، توشه سفر فراهم کند، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: اگر در جای دیگری متوقف شود، باید نمازش را شکسته بخواند. من گفتم: اگر به خانه خود وارد شود، چه تکلیفی دارد؟ ابوعبدالله گفت: در آن صورت نمازش را تمام می‌خواند.
(۱۲۶۷) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر آدم مسافر تصمیم بگیرد که ده روز اقامت کند، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله در پاسخ او گفت: باید نمازش را تمام بخواند، و اگر مردد باشد که یک روز اقامت می‌کند یا بیشتر، تا سی روز، نمازش را دو رکعتی بخواند و بعد از سی روز، گرچه فقط یک روز دیگر اقامت کند و یا فقط یک نماز بخواند، باید نمازش را چهار رکعتی بخواند.
شرح: اگر مسافر، در نیمه راه سفر بلاتکلیف، متوقف شود. بعد از گذشتن سی روز، جزء افراد محلی محسوب می‌شود، و باید نمازش را تمام بخواند. این مسئله، ریشه قرآنی دارد و با میقات موسی بن عمران و نزول تورات، در ارتباط مستقیم است. برای توضیحات بیشتر، به تعلیقات بحارالانوار ج۸۹ ص ۳۸ مراجعه شود.
شغل سفر
(۱۲۶۸) ۱- ابوجعفر باقر (ع) گفت: چهار دسته از مردم، چه در سفر باشند و چه در وطن، باید نماز چهار رکعتی بخوانند. چارپادار، ساربان، شبان گوسفندان، دشتبان، زیرا سیر و حرکت، کسب و کار ایشان است.
(۱۲۶۹) ۲- ابوجعفر باقر و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفت: ناخدای کشتی نمی‌تواند نماز شکسته بخواند و نه چارپادار و نه ساربان.
(۱۲۷۰) ۶- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی مالک چند آبادی نزدیک به هم باشد و از شهر خارج شود و در آن آبادی‌ها متوقف شود و سرکشی کند، نمازش را تمام بخواند یا شکسته بخواند؟ ابوعبدالله صادق (ع) گفت: نمازش را تمام بخواند.
(۱۲۷۱) ۷- به ابوالحسن امام هادی (ع) نوشتم: قربانت گردم. من یک قطار شتر دارم که به دست ساربان‌هایم سپرده‌ام گاهی به خاطر اشتیاقی که به حج دارم، خودم نیز با همان قطار شتر راهی مکه می‌شوم و احیاناً به برخی از جاها سفر می‌کنم. آیا من نیز باید نماز شکسته بخوانم و روزه‌ام را افطار کنم؟ ابوالحسن در پاسخ من نوشت: اگر همیشه به نظارت و نگهبانی شتر‌ها نمی‌روی، و فقط در سفر مکه با شترانت سفر می‌کنی، باید نمازت را شکسته بخوانی و روزه‌ات را افطار کنی.
شرح: کسی که هدف خود را بعد از طی کردن مسافت به دست می‌آورد، باید نماز شکسته بخواند و کسی که هدف خود را قدم به قدم و لحظه به لحظه در اثنای مسافت به دست می‌آورد، باید نماز چهار رکعتی بخواند: زیرا به خاطر طی کردن همین مسافت حقوق می‌گیرند و اجرت دارند و به کار خود می‌رسند؛ و کسانی که با اتوبوس، ترن، هواپیما، قطار شتر و امثال آن حرکت می‌کنند و بعد از طی مسافت به کار خود می‌پردازند، نماز خود را شکسته می‌‌خوانند. گرچه بعد از رسیدن به انتهای سفر، هدف آنان صید و تفریح باشد.
نافله سفر
(۱۲۷۲) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: در سفر چگونه نماز بخوانم؟ ابوعبدالله گفت: نمازهای چهار رکعتی به دو رکعت تبدیل می‌شود و قبل از دو رکعت و بعداز آن دو رکعت، نافله‌ای مقرر نشده، اما شایسته آن است که مسافر بعد از نماز مغرب چهار رکعت نافله بخواند و در نیمه آخر شب، اگر بتواند نافله بخواند، و اگر آخر شب در حال سواری و حرکت باشد، در همان حالت سواری می‌تواند نماز شب بخواند و در عوض رکوع و سجده، سر خود را خم کند و برای سجده قدری بیشتر.
(۱۲۷۳) ۲- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: چهار رکعت نافله را بعد از نماز مغرب ترک مکن چه در سفر باشی و چه در وطن.
(۱۲۷۴) ۴- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر در سفر بودم و نافله شب را نخواندم، قضای آن را در روز بخوانم؟ ابوعبدالله گفت: آری، اگر توان و طاقت داشته باشی.
(۱۲۷۵) ۷- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی سوار شتر باشد، نماز بخواند؟ ابوعبدالله گفت: با اشاره سر نماز بخواند و برای سجده سر خود را بیشتر خم کند. من گفتم: اگر پیاده، در حال حرکت باشد، نماز بخواند؟ ابوعبدالله گفت: آری. با اشاره سر نماز بخواند؟ ابوعبدالله گفت: آری. با اشاره سر نماز بخواند و برای سجده قدری بیشتر خم شود.
(۱۲۷۶) ۸- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: کسی که در شهر باشد و سواره به این سو و آن سو حرکت کند، می‌تواند نماز نافله بخواند؟ ابوعبدالله گفت: آری، اشکالی ندارد.
(۱۲۷۷) ۱۲- ابوالحسن الرضا (ع) گفت: دو رکعت نافله صبح را در کجاوه بخوان.
نماز در کشتی
(۱۲۷۸) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتند: در کشتی چه‌گونه نماز بخوانیم؟ و ابوعبدالله گفت: اگر توانستید، به ساحل پیاده بشوید و نماز بخوانید و اگر نتوانستید، روی کشتی بایستید و نماز بخوانید و اگر نتوانستید، نشسته نماز بخوانید و حتی‌الامکان جهت قبله را رعایت کنید.
(۱۲۷۹) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتند: اگر کسی نتواند از کشتی پیاده شود، چگونه باید نماز بخواند؟ ابوعبدالله گفت: اول نماز، رو به قبله بایستد و اگر کشتی دور زد، او نیز دور بزند و روی خود را به قبله بچرخاند و اگر نتوانست به همان صورت اول باقی بماند و نماز خود را تمام کند. ابوعبدالله گفت: اگر ممکن باشد، ایستاده نماز بخواند و اگر ممکن نباشد نشسته نماز بخواند.
(۱۲۸۰) ۴- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: در کشتی چگونه نماز بخوانم؟ ابوعبدالله گفت: اگر کشتی تا آن حد پربار و سنگین است که اگر به ایستی آرامش خود را از دست نمی‌دهی، نماز ایستاده بخوان و اگر کشتی سبکبار و آرامش تو را مختل می‌کند، نماز نشسته بخوان.
- طلوع و غروب اصحاب اجماع
این مقاله ابتدا در مجله کاوشی نو در فقه، شماره تابستان و پاییز ۱۳۷۴منتشر شده است. در علم «درایت الحدیث»، بحثی پر دامنه وجود دارد که ویژه «علم الحدیث» شیعیان است. یعنی برخلاف سایر مسائل «علم الحدیث» که هماره شیعیان پیرو سنیان شده اند و در همه جا، ضوابط و قواعد، حتی مثالها و اصطلاحات… بیشتر بخوانید: طلوع و غروب اصحاب اجماع - حدیث و تاریخ ثبت و روایت آن
نوشتار حاضر، برگرفته از مقاله ای است با عنوان نگرشی به آغاز و انجام حدیث که در دی ماه سال ۱۳۶۶ در شماره ۴۶ مجله کیهان فرهنگی به چاپ رسیده است. در این مقاله استاد بهبودی به صورتی بسیار اجمالی، به تاریخ حدیث و مشکلات پیش آمده برای آن پرداخته است. - توقیعات ناحیه مقدسه و شرح احوال وکلای آن
استاد بهبودی مقاله ای را برای الحاق به کتاب علل الحدیث آماده کرده بودند که تا کنون منتشر نشده است. این مقاله به بررسی توقیعات ناحیه مقدسه و شرح احوال وکلای ناحیه و دوران کارگزاری آنان می پردازد. باید دانست که برخی از اصحاب خاص امامان، گرچه در شمار موالی بوده اند به نام «باب»… بیشتر بخوانید: توقیعات ناحیه مقدسه و شرح احوال وکلای آن - کتاب علل الحدیثکتاب علل الحدیث در پاسخ به برخی سئوالات فنی و دقیق شاگردان استاد بهبودی درباره شناخت احادیث معلول و غیر قابل استناد ابتدا به صورت یادداشت هایی اجمالی برای ارائه در کلاس درس جمع آوری گردید. سپس این یادداشت ها به صورت جزوه یا مقالاتی تنظیم و در کلاس های درس تشریح شده است. سپس… بیشتر بخوانید: کتاب علل الحدیث
- نماز نافله چیست؟
نماز نافله چیست؟ این نوشتار برگرفته از بخش پایانی دفتر نماز، در جلد دوم کتاب گزیده کافی است که به نمازهای نافله و سایر نمازهایی می پردازد که در گستره نمازهای روزانه قرار ندارند. نماز حاجت و نماز استخاره و نماز باران از جمله این نمازها هستند. نماز نافله چیست؟ روزه نافله کدام است؟ (۱۲۸۱)… بیشتر بخوانید: نماز نافله چیست؟
آخرین دیدگاهها