این نوشتار در ادامه موضوع آفرینش آسمانها و زمین، به ارائه مبحث «آفرینش بشر در قرآن»، از سلسله جلسات بازشناسی دیدگاه تفسیری و منظومه فکری استاد بهبودی می پردازد. آفرینش بشر، اولین مرحله از مراحل زندگی انسان است و امید می رود مطالعه و پیگیری این مباحثات به درک بهتر معانی قرآن کریم کمک کند.
چرا به موضوع آفرینش بشر در قرآن تاکید شده است؟
همان طور که در جلسه اول بر اساس آیه ۲۸ سوره بقره طرح گردید، مراحل زندگی انسان در قرآن و تحولات آن را به چهار فصل مهم تقسیم کرد. این چهار فصل عبارتند از:
- فصل پیشا زندگی – کُنتُمْ أَمْوَاتاً
- فصل زندگی دنیوی – فَأَحْیَاکُمْ
- فصل مرگ – ثُمَّ یُمِیتُکُمْ
- فصل معاد جسمانی یا زندگی مجدد – ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ
موضوع آفرینش بشر، فصل پیشا زندگی را به فصل زندگی دنیوی متصل می کند. طبیعی است که برای انسان درک فرجام زندگی و هدف و غایت دنیا، بدون ارائه روایتی از آغاز آن سخت باشد. بنابراین در بسیاری از آیات قرآن به موضوع آفرینش بشر از جوانب مختلف پرداخته شده است.
تفسیر استاد بهبودی از آفرینش بشر در قرآن
استاد بهبودی پژوهش و مطالعات زیادی در موضوع معاد جسمانی و آفرینش بشر در قرآن انجام داده است. نتایج این پژوهش ها پس از ارائه در مسجد قیطریه در سال ۱۳۵۶، در مقاله ای با نام آغاز و انجام آفرینش در «کتاب معارف قرآنی» به چاپ رسیده است. برخی موضوعات تکمیلی سال ها بعد در کتاب «نگاهی به تاریخ انبیاء در قرآن» منتشر گردید. این کتاب امروزه در دسترس علاقمندان است.
نسخه کوتاه تری از مقاله حضرت آدم را می توانید در همین وبگاه ملاحظه نمایید. در تدوین این خلاصه، نهایت دقت انجام شده تا «مطالب مفید» بدون کم و کاست وارد شود.
با مطالعه این مقالات روشن می شود که نظریه استاد بهبودی درباره موضوع آفرینش بشر در قرآن چند ویژگی کلی دارد:
- مانند اغلب مفسران، رویکردی مادی و جسمانی دارد
- با تمامی آیات قرآنی مرتبط هماهنگی دارد
- گستره و شمول این نظریه چنان است که بسیاری از مفاهیم قرآنی دیگر را تحت تاثیر قرار می دهد
بازشناسی موضوع آفرینش بشر در قرآن
این موضوع در مجموع در چند جلسه مجازی طی اردیبهشت و خرداد ماه سال ۱۳۹۹، با حضور خانم دکتر سرشار، آقایان روئین تن، دکتر خسروی، مهندس افتخار زاده، و مهندس مهانیان و مهندس بهبودی برگزار شد. هدایت مباحث جلسه ها نیز به عهده آقای مهندس سیدجواد افتخار زاده است.
اهمیت داستان هابیل و قابیل
در این بحث خانم دکتر سرشار دلایلی آورده‌اند که نشان می دهد هابیل و قابیل با تمام متعلقات داستانی که دارد و در منابع اسلامی آمده است، ارتباطی به آدم و حوا و ابتدای نسل بشر ندارد. این دلایل قرآنی نشان می‌دهد که این ماجرای دو فرزند آدم یا آدمی – زاده، مربوط دورانی در زمان بنی‌اسراییل است. با طرح این مطلب، این سوال پیش می‌آید که نسل نخست بشر چگونه بر روی زمین منتشر شدند؟
روایت قرآنی هابیل و قابیل
این ماجرا در آیات ۲۷ الی ۳۱ سوره مائده به این صورت آمده است:
«وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قَالَ إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ (۲۷) لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَا بِبَاسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لِأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ (۲۸) إِنِّی أُرِیدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمِی وَإِثْمِکَ فَتَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَذَٰلِکَ جَزَاءُ الظَّالِمِینَ (۲۹) فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِینَ (۳۰) فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا یَبْحَثُ فِی الْأَرْضِ لِیُرِیَهُ کَیْفَ یُوَارِی سَوْءَهَ أَخِیهِ قَالَ یَا وَیْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَکُونَ مِثْلَ هَٰذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِیَ سَوْءَهَ أَخِی فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِینَ (۳۱)
و داستانِ دو پسر آدم را به درستى بر آنان بخوان، آنگاه که قربانىاى به پیش آوردند، پس، از یکى پذیرفته شد و از دیگرى پذیرفته نشد. گفت: بى گمان تو را خواهم کشت. گفت: خدا تنها از کسانى مىپذیرد که پارسایند. ۲۷
اگر تو دستت را به سویم گشایى تا مرا بکشى، من هرگز دستم را به سویت نمىگشایم تا تو را بکشم؛ من از خدایى مىترسم که جهانیان را پرورد. ۲۸
من مىخواهم تو با گناهِ من و گناهِ خویش بازگردى، و از دوزخیان باشى، و این سزاى کسانى است که ستمکارند. ۲۹
پس نفسِ او کشتنِ برادرش را براى وى آراست، و او را کشت، و از زیانکاران گردید. ۳۰
پس خدا کلاغى را برانگیخت که زمین را همى کاوید، تا به وى بنمایاند که چگونه جسدِ برادرش را بپوشاند. گفت: واى بر من، آیا ناتوانم که همانند این کلاغ جسدِ برادرم را بپوشانم؟ و بدینسان از پشیمان شدگان گردید. ۳۱
مائده، ۲۷ تا ۳۱
از آنجا که جزئیات این داستان در قرآن کریم ذکر نشده، از دیرباز در میان مفسران مسلمان بر سر چند و چون آن اختلافات گسترده‌ای دیده می‌شود.
پیوند به مقاله دکتر سرشار درباره داستان هابیل و قابیل در تفسیر اسلامی
پیوند به خلاصه مقاله درباره داستان هابیل و قابیل
آفرینش
در شروع مباحثات خانم دکتر سرشار به اختصار به طرح موضوع آفرینش بشر در قرآن و با اشاره به نظر یکی از اندیشمندان روانشناسی مدرن درباره نقش استعاره در ادراک و سپس نظریه استاد بهبودی و اصول آن پرداخته اند.
همچنین درباره خلقت نفس بشر مفصلاً در این بخش سخن گفته شده که مراحل خلقت نفس مادی از آب، خاک، گل، شیره گل، سفال خشکیده، مرداب بویناک را مشتمل می‌شود. قبل از پرداختن به این نظریه استاد بهبودی، نکته‌ای ذکر کرده‌اند در باره سبک فکر و نگاه استاد که نشان می‌دهد، دیدگاه استاد با توجه به گزارش‌های قرآن، تصویر شده‌اند و این مطالب نهایتاً تفسیر و شرح استاد و خوانش او از آیه های قرآن و اصل مطالب مربوط به خلقت بشر است.
مباحث زیر در ادامه مطلب خلقت بشر است که از آرای سایر مفسران شیعه و سنی نقل شده و دلایل مغایر بودن آن را با نظریه استاد بیان شده است. در آنجا نشان داده‌اند که چرا از این دست آیه‌ها نمی‌توان برداشت کرد که صرفاً آدم از خاک آفریده شده است و تنها این مراحل، به خلقت جسم انسان نظر ندارد. بلکه دقیقا از نظر استاد، مراد خلقت نفس کل بشر ازین عناصر مادی، به طور یکجا است.
عالم ذر
عالم ذر؛ در این فایل درباره سایر اتفاق‌های عالم ذر سخن رفته است. یکی مساله عرضه امانت و دیگری اخذ میثاق. مراد از عرضه امانت زندگی گزینشی در حیات دنیا است و چرایی این فرضیه و نتیجه آن که نشانگر داوطلبانه به دنیا آمدن انسان است؛ و مراد از «اخذ میثاق» اضافه شدن ژن خداشناسی است که برای آدمک‌های بنی آدم در مقطعی از زمان اضافه شده است و نتیجه آن فطرت خداشناسی و خداجوی آدمیان است.
در بخش زیر بقیه مطالب مربوط به عالم ذر مطرح شده است. اموری ازین دست که بین تمام نطفه‌های خلق شده، آدم و حوا انتخاب شدند و برایشان بدن ساخته شد و در سنای اعلا گفت‌وگوی بین خدا و ملایکه صورت گرفت تا معرفی نسل کنونی بشر به جانشینی دوره قبلی نسل بشری روی زمین انجام گیرد. دلایل اینکه این بشر جانشین خدا روی زمین نشده است و بلکه جانشین نسل قبلی انسان‌ها است، بیان گردیده. همچنین تفاوت اصطفای آدم با اصطفای نوح ذکر شده است، به تناسب آیه‌ای که درباره انتخاب ادم است، اما نه برای پیامبری، بلکه برای شروع زندگی در کره بالایی.
سجده ملایکه
در این فایل درباره ادامه ماجرای سنای اعلا صحبت شده است. سخنانی که بین خدا و ملایکه و آدم و شیطان برقرار شده است. نهایتاً مساله سجده کردن فرشتگان و سجده نکردن ابلیس. همچینن درباره اینکه چرا ابلیس سجده نکرد و سوء سابقه او و به تناسب، مساله امکان تبدیل نطفه‌ها ذکر شده است. سرآخر درباره فرمان سکونت آدم و حوا در گره استروئیدها مطرح شده است و صد البته بحث نهی از شجره ممنوعه.
هبوط
مساله عدم عصمت و نبود عزم آدم، فرمان هبوط او با حوا و نیز چگونگی این هبوط نکات برجسته این فایل است. به این صورت که این هبوط تکوینی و با منفجر شدن کره بالای مریخ بوده است و در نتیجه، فرود ابلیس و ذریه‌اش به مریخ، آدم و حوا و ذریه‌اش با تمام کلمات الله بر روی زمین انجام است.
تتمه عالم ذر
در این قسمت نکات بازمانده از مباحث قبلی مطرح شده است. مطالبی درباره موقعیت و عذر ابلیس درباره سجده نکردن و اینکه اساسا فرمان سجده به آنان، نه به آدم، بلکه به خداوند بوده است. همچنین نتیجه خوردن از شجره ممنوعه بر روی جسم ادم و حوا مطرح شده است.
ورود انسان به دنیا
در این فایل درباره هدف افرینش بشر و هدف ورود انسان به دنیا و تفاوت این دو مطالبی آورده شده است. سپس درباره اخذ میثاق دوباره سخن رفته تا تفاوت آیه و حدیث صحیحی که استاد در گزیده کافی انتخاب کرده‌اند، روشن شود. سپس شیوه ورود آن کلمه‌ها به دنیا به صورت طی کردن اطوار جنینی مطرح شده است و مساله دمش روح القدس، برای به حرکت و جنبش درآمدن نفس بشر در بدنی که برای او ساخته شده، مطرح شده است. این بخش‌ها مقدمه‌ای برای ورود انسان به دوره دوم، یعنی دنیا، به حالت حیات است.
بحث دی ان آ
در این فایل درباره دی ان ای بنیادی بشر صحبت شده است. درباره اینکه در تمام بدن انسان یک دی ان ای بنیادین وجود دارد که همان هویت اصلی بشر را تشکیل می‌دهد و به تعبیر دیگر می‌تواند همان کلمه قبل از ورود به دنیا یا نفس آفریده شده از موادی چون آب و خاک و سلاله گل و مرداب بویناک باشد. این ذره نادیدنی را استاد آدمک نامیده‌اند و ما با یافته‌های جدید درباره این ذره مقایسه کرده‌ایم.
سئوالات و پاسخها:
برگزیدن آدم و نوح
در اینجا در پاسخ به سوال های مطرح شده، درباره گزینش آدم و نوح سخن رفته است. آیه‌های مرتبط بررسی شده است. همچنین درباره شروع وحی و نبوت از نوح سخن رفته است. نه اینکه شروع نبوت از آدم باشد.
تبدیل دی ان ای‌ها
در این قسمت به سبب پاسخ به سوال دوستان، درباره تبدیل شدن چوب یا عصای حضرت موسی به مار بزرگ یا تپه به ناقه صالح صحبت شده است. در آنجا نشان داده شده که از نطر استاد بهبودی، تمام کلمه‌های الهی، وقتی دی ان ای خاص حسوان، جماد، نبات یا انسان می‌شوند، قابل تبدیل به یکدیگر هستند.
شجره گندم
این فایل باز هم پاسخ به سوال عزیزان است که نشان می دهد این گیاه ممنوعه، گیاه گندم و طبعا گیاهی بدون ساقه بوده است. زیرا با توجه به معنای اصیل کلمه و از سوی دیگر اثر وضعی که خوردن این خوراکی بر جسم آدمی میگذارد، نشان می‌دهد که تعبیر از شجره به گیاه بی‌ساقه و آن هم گندم از چه روی بوده است.
هبوط ابلیس
در این قسمت نیز به تناسب سوال و بحث‌های عزیزان، مساله هبوط ابلیس و میزان مهلت او از جانب باریتعالی مطرح شده است. از نظر استاد بهبودی به قرینه الی یوم الوقت المعلوم، زمان مهلت او نهایتاً همان زمان انفجار کره استروئیدها بوده است که مصادف با هبوط آدم و حوا است. بنابراین زنده بودن ابلیس تا قیام قیامت منتفی است.
ابلیس
در این بخش باز هم در پاسخ به سوال دوستان درباره هبوط ابلیس، مطلق و مقید بودن آیه‌های مرتبط با این موضوع دوباره بیان شده است. همچنین خطاب اخراج و هبوط به ابلیس مورد تبیین بیشتری قرار گرفته است.
نوح ادامه
در این قسمت برای پاسخ به سوال‌ها، باز هم درباره مساله اصطفای آدم، نوح، آل عمران و آل ابراهیم صحبت شده و مشخص گردیده که در مورد هر یک، موضوع اصطفا دقیقاً به قرینه در سایر آیه‌ها از نظر استاد چه بوده است.
نوح ادامه
باز هم در پاسخ به سوال‌ها، مساله اصطفای آدم، به سبب نطفه پاکیزه برای امتحان و شروع زندگی روی کره بالای مریخ مطرح شده است و اینکه انتخاب او نه به رسالت است، بلکه برای شروع حیات این نسل کنونی بشر است.
نوح ادامه
شرح بیشتر درباره همان مطالب بالا است، در گیر و دار سوال و پاسخ.
خواهشمند است با ارسال دیدگاه های خود در بحث درباره این موضوع مشارکت نمایید.
پیوند به خلاصه ای از کتاب لیکاف و جانسون، نظریه پردازان نقش استعاره ها در شناخت
آخرین دیدگاه‌ها