ترجمه آیات ۲۱۹ تا ۲۴۲ از سوره بقره، برگرفته از کتاب معانی القرآن، که در ادامه دو فصل قبلی درباره احکام دینی اسلام، به پرسش مومنان درباره احکام دینی شراب و قمار و ازدواج و طلاق و مهریه و برخی دیگر پاسخ داده شده است. تشریح احکام در این فصل پایان می یابد.
احکام دینی شراب، قمار و انفاق
می‌پرسند که شراب تخمیری و بازی قمار چه صورت دارد؟ بگو : نوشیدن شراب و بازی قمار گناهی سنگین و سهمگین است با سودکشی‌هایی برای مردم. اما گناه هر یک بزرگ‌تر از سود آن است.
از تو می‌پرسند که چرا سؤال قبلی ما را بی‌پاسخ رها کردید و روشن نکردید که باید کدامین اموال خود را در راه خدا انفاق نماییم؟ به آنان بگو: مرد میدان باشید و هر مالی که می‌توانید از آن بگذرید و یا از دایره نیاز خود خارج سازید، همه را در راه خدا انفاق کنید. خداوند آیات خود را بدین‌گونه برای شما روشن می‌سازد؛ باشد که در این نکته بیندیشید. (۲۱۹)
تفاوت دنیا و آخرت
می پرسند که تفاوت دنیا و آخرت در چیست؟ اگر شما مرد میدان باشید و آنچه از دایره نیاز خود فزون‌تر دارید، به کسانی بدهید که نیازمند آن باشند، زندگی دنیا را چون بهشت برین می‌سازید که همه جهانیان عصرتان از کارگران و کشاورزان و … همگان در حدّ رفاه و سلامت از زندگی برخوردار شوند. بهشت آخرت جز این نیست که خداوند رحمان نعمت‌ها را در حدّ وفور آفریده است که هر کس هر چه بخواهد و هر وقت بخواهد حاضر است. از این رو نه کسی حرص می‌زند، نه کسی احتکار میکند، نه کسی ذخیره می‌سازد و نه از دیگران چیزی را دریغ می‌دارد؛ چرا که همه چیز در اختیار همگان هست.
اگر شما همین نعمت موجود دنیا را بی‌حرص و آز و بی‌فزون طلبی و انحصارجویی میان خود تقسیم کنید و هرچه بیشتر از لطف و عنایات خدا یاری بجویید، نیازمند و مستمندی بر روی زمین باقی نخواهد ماند.
چگونگی رفتار با یتیمان
می‌پرسند که ایتام را به چه صورت باید اداره نمایند؟ بگو: اصلاح امور و اداره معاش آنان به صورت مجزّا بهتر است و اگر آنان را به جمع خود بیاورید و با هم یک‌جا و یک خرج شوید، باید آنان را به منزله برادر خود بدانید و از دلسوزی و مرز برادری خارج نشوید. خداوند جهان خراب‌کار مفسد را از رفیق مصلح باز می‌شناسد و حساب آن دو را خلط نمی‌کند. اگر خداوند رحمان خواسته بود، فرمان اول خود را بر شما الزام می‌کرد و شما را به رنج و دشواری می‌افکند. ولی با صدور فرمان دوم، به شما رفاه و آزادی بخشید. به یقین خداوند جهان عزتمند و کاردان است. (۲۲۰)
چگونگی ازدواج و طلاق
شما مؤمنان نباید زنان مشرک را به نکاح آورید، مگر موقعی که ایمان بیاورند. یک کنیز زرخرید که مؤمن باشد، از یک خانم مشرک بهتر است؛ گرچه آزادگی و خصال نیک او شما را به شگفت‌آورد و مشتاق او سازد. به مردان مشرک نباید زن بدهید، مگر موقعی که ایمان بیاورند. یک برده مؤمن بهتر از یک مرد مشرک است؛ گرچه آزادگی و شخصیت او شما را به شگفت آورد و شیفته او سازد. مردان مشرک همسران خود را به سوی آتش دعوت می‌کنند و خداوند با رخصت از قانون مشیت، همگان را به سوی بهشت و آمرزش خود دعوت میکند. خداوند رحمان آیات خود را برای مردم روشن می‌سازد، باشد که نکته‌ها را به خاطر بسپارند. (۲۲۱)
احکام دینی خونریزی
و می‌پرسند: خونریزی رحم چیست؟ بگو: خونریزی رحم نوعی آزار و جراحت است. از این رو باید در حال خونریزی رحم از خانم‌ها کناره بگیرید. و نباید به آنان نزدیک شوید تا آنگاه که پاک شوند و چون پاک شوند و خود را با آب بشویند و غسل کنند، از آنجا که خدا فرمانتان داده است، به آنان نزدیک شوید. اگر تاکنون به این نوع آلودگی‌ها بی‌اعتنا بوده‌اید، اینک از آلودگی برکنار شوید. به یقین خداوند رحمان اهل توبه را دوست دارد. خدا اهل پاکی و طهارت را دوست دارد. (۲۲۲)
همسران شما برای شما کشتزارند. هر جا که مایل باشید، به کشتزار خود درآیید. شب‌ها فقط به فکر آبیاری کشتزار خود نباشید. برخیزید و با نافله شب، برای خود توشه‌ای برای آخرت بفرستید. از خشم خدا بترسید و بدانید که شما به ملاقات او می‌شتابید. مؤمنان را به این مژده با مسرّت نوید و بشارت بده. (۲۲۳)
سوگند به نام خدا
شما مؤمنان نباید نام خدا را آماج سوگندهای جدّی و غیر جدّی قرار دهید تا به احترام نام «الله» خود را و یا دیگران را به رعایت نیکی و تقوا و اصلاح میان مردم متعهد و ملزم بسازید، با آن که می‌توانید سوگندهای مبتذل و تعهدات لغو و بی مایه خود را با نام دوستان و خویشان خود و یا نام پدران و مادران خود و یا سایر مقدّسات ملی خود تحکیم و استوار نمایید و از مسؤولیت مذهبی در امان بمانید. خداوند رحمان سوگند شما را می‌شنود و به نیات شما آگاه است. (۲۲۴)
خداوند رحمان شما را به خاطر سوگندهای لغو و بی‌هدف که بر زبان می‌رانید مؤاخذه و کیفر نخواهد کرد، اما از این جهت مؤاخذه خواهد کرد که چرا نام خدا را سبک شمردید و دلهای خود را به گناه و خطا آلوده کردید. با وجود این خداوند رحمان آمرزنده و بردبار است. (۲۲۵)
کسانی که با قید سوگند بستر همسران خود را بر خود تحریم می‌نمایند و با آنان مباشرت نمی‌نمایند، فقط چهار ماه مهلت دارند که به این تنبیه خود ادامه دهند. اگر ظرف چهار ماه به بستر آنان بازگشتند، خداوند رحمان آمرزنده‌ای مهربان است و سوگند گناه آلودشان را خواهد بخشید. (۲۲۶) و اگر حاضر نشدند که با بستر همسران خود آشتی نمایند، باید عزم خود را بر طلاق آنان جزم کنند و اگر عزم طلاق را جزم کردند، خداوند رحمان صیغه طلاق را می‌شنود و به نیات آنان آگاه است. (۲۲۷)
احکام دینی طلاق
خانمهایی که طلاق گرفته‌اند، در صورتی که خونریزی آنان مرتب باشد، تا سه نوبت که خونریزی ماهیانه را پشت سر بگذارند و پاک شوند، باید از نکاح مجدد خودداری نمایند. برای آنان روا نیست که بار رحم خود را کتمان نمایند تا زودتر به شوهر برسند، اگر به خدا و روز جزا ایمان آورده باشند، چنین کاری نخواهند کرد و تا زایمان صورت نگیرد، به سراغ بخت نو نخواهند رفت.
ظرف این مدت، شوهرانشان احق و اولی هستند که آنان را به خانه خود بازگردانند، در صورتی که آماده اصلاح و ایجاد محیط سالم باشند. برای خانم‌ها حقی است بر عهده شوهرانشان، مشابه همان حقی که برای شوهرانشان بر عهده آن‌ها است که باید با نیکی و احسان رعایت شود و مردان را با یک درجه بر عهده خانم‌های خود حق طاعت است و خداوند رحمان عزیز و کاردان است. (۲۲۸)
تعداد طلاق
این طلاق با شرایط مزبورش تا دو بار قابل اجرا است و شوهران بعد از صیغه طلاق تا سپری گشتن عده طلاق صاحب اختیارند که یا منصرف شوند و خانم را در نکاح خود نگه دارند و یا با نیکی و احسان به سوی سرنوشت جدید خودش روانه سازند. برای شما شوهران روا نیست که از کابین پرداختی چیزی را مسترد نمایید. مگر آن که شوهر و همسر بیمناک باشند که مرز قانون را برپا ندارند و زیر پا بگذارند.
مسؤولیت این کار بر عهده خودشان نیست، بر عهده شما جامعه اسلامی است؛ اگر شما مؤمنان خائف باشید که شوهر و همسر نتوانند مرز احکام را رعایت کنند، با نظارت شما مانعی ندارد که با هم توافق نمایند و خانم با رضایت خاطر مبلغی از کابین دریافتی را به شوهر بازگرداند و طلاق بگیرد. و این است آخرین خط مرزی که میان شوهر و همسر کشیده شد. از این مرز هرگز تجاوز نکنید و هر کس که از مرز قانون تجاوز کند، هم آنان سیه کارند. (۲۲۹)
و اگر برای بار سوم خانمِ خود را طلاق دهد، آن خانم بر او حرام می‌شود؛ مادام که در حال عدّه باشد، حق رجوع ندارد و بعد از سپری شدن عدّه حق ندارد ازدواج خود را با او تجدید کند، مگر آن که خانم، شوهر دیگری اختیار کند و با او هم سازگار نیاید.
طلاق از شوهر دوم
پس اگر شوهر دوم او را طلاق دهد، این خانم بر شوهر اول خود حلال می‌شود و هر دو می‌توانند با توافق و ازدواج مجدد به خانه اول بازگردند، آن هم در صورتی که به حد کافی با حقایق زندگی آشنا شده باشند و این تصور در دلشان قوت گرفته باشد که این مرتبه می‌توانند مرز قانون را پاس بدارند. این شرایط و مقررات مرزهای قانون الهی را مشخص می‌کنند. خداوند این خطوط مرزی را برای مردم دانا روشن میکند که قدر آن را بشناسند. (۲۳۰)
و هرگاه شما مؤمنان همسران خود را طلاق گفتید و همسرانتان با گذشت سه ماه به آخرین روز عدّه خود رسیدند، صاحب اختیارید که یا رجوع نمایید و آنان را به صورت معقول و متعارف در نکاح خود نگه دارید و یا به صورتی معقول و متعارف آزاد و رها سازید. مبادا به منظور آزار و زیان رجوع نمایید و آنان را در خانه خود نگه دارید، تا هرچه بیشتر به حقوق آنان تجاوز نمایید. هرکس با این هدف از امضای طلاق خود منصرف شود و رجوع کند، تا هرچه بیشتر به همسر خود زیان روحی وارد سازد، بیشک جان خود را به سیاهی کشانده است.
مبادا آیات خدا را به استهزا بگیرید و مقررات الهی را زیر پا بگذارید. شما باید نعمت هدایت را خاطرنشان خود سازید و تکالیف قطعی و سنتهای اجرایی آن را که از آسمان بر شما نازل شده است، در خاطر خود مرور نمایید. با این یادآوری‌ها است که خداوند رحمان شما را اندرز می دهد. باید از خشم او بپرهیزید و بدانید که خداوند رحمان به سرّ هر خواسته ای دانا و آگاه است. (۲۳۱)
آزادی و اختیار پس از طلاق
هر گاه شما مؤمنان همسران خود را طلاق گفتید و آنان با گذشت سه ماه به آخرین روز عدّه خود رسیدند، با ارعاب و شکنجه محدودشان نسازید که از جفت انتخابی خود چشم پوشی نمایند، آن هم در صورتی که شرعاً با جفت جدید خود به توافق شایسته ای رسیده باشند. با این توصیه ها است که هرکس به خدا و روز جزا ایمان آورده باشد، پند می گیرد و خود را اصلاح می کند. رعایت این فرمان به پاکی نفس شما و طهارت دلهای شما نزدیکتر است. خداوند رحمان می داند و شما نمی دانید. (۲۳۲)
احکام دینی مادران و طلاق
مادرانی که طلاق گرفته اند، با وجود طلاق و جدایی، حق دارند که فرزندان خود را تا دو سال کامل شیر بدهند و این فرمان برای آن مادر و پدری است که میخواهد دوره شیرخوارگی فرزندش را کامل نماید. در این صورت صاحب فرزند باید خوراک و پوشاک مادر را به صورتی شایسته و متعارف تأمین نماید. به هیچ کس جز به اندازه توانش تکلیف نمی شود که هزینه شیر دادن او را تأدیه کند، نه مادر میتواند به فرزند خود خسارت وارد کند و از شیر دادن او دریغ ورزد و نه پدر میتواند از پرداخت هزینه کوتاه نماید.
و اگر پدر و یا اجداد پدری او زنده نباشند که هزینه طفل را تأمین نمایند، نزدیک‌ترین خویشاوند آن طفل که از نظر قانون می تواند وارث او باشد، باید هزینه او را تأمین کند. و اگر مادر و صاحب فرزند با رضایت هم و مشورت هم قبل از پایان دو سال کودک خود را از شیر بگیرند، گناهی بر آنان نیست و اگر بخواهید که برای طفل خود دایه بگیرید، مانعی نیست؛ در صورتی که اجرت او را به میزان شایسته آن تقدیم و تسلیم کنید که از شیر دادن کافی دریغ نورزد. از خشم خدا بپرهیزید و بدانید که خداوند شما به دستاورد شما بینا است. (۲۳۳)
احکام دینی بیوگان
و آن کسانی که از شما مؤمنان بمیرند و همسرانی از خود برجا گذارند همسرانشان باید چهار ماه و ده روز عدّه نگه دارند و از نکاح مجدّد خودداری نمایند و چون به پایان موعد برسند، بر شما حرجی نیست که درباره خود چه تصمیم شایسته ای بگیرند. خداوند رحمان به دستاورد شما ـ از ظاهر و باطن ـ خبیر و آگاه است. (۲۳۴)
و بر شما حرجی نیست که با رمز و کنایه از خانم‌های بیوه شوهر مرده و یا طلاق گرفته خواستاری نمایید و یا خیال آنان را در دل بپرورانید. خدا می‌داند که شما در آینده دور و نزدیک نام آنان را بر زبان می‌رانید و از آنان خواستاری مینمایید، ولی سفارش میکند که در خفا با آنان تماس نگیرید؛ مگر آن که جز حال پرسی و گفتگوی عادی سخنی در میان نیاورید. مبادا عزم خود را جزم کنید و عقد ازدواج ببندید. تأمل کنید، تا آن گاه که عدّه مکتوب و مقرر به آخر برسد. بدانید که خداوند جهان به راز دلهای شما آگاه است. پس از خشم خدا برحذر باشید و هم بدانید که خداوند رحمان آمرزنده‌ای بردبار است. (۲۳۵)
احکام دینی مهریه
بر شما حرجی نیست که همسران خود را طلاق بدهید و رها سازید، مادام که با آنان زفاف و عروسی نکرده باشید. مگر آن که مهریه او را مشخص کرده باشید. اگر با همسران خود زفاف نکرده اید و مهری هم مشخص نکرده اید، بعد از طلاق، او را از توشه دنیا و متاع زندگی برخوردار سازید؛ بر عهده دولتمندان به میزان دولتشان و بر تنگدستان به میزان درآمدشان، تقدیم هدیه ای شایسته و متعارف حقی است که بر عهد نیک‌اندیشان نهاده ایم. (۲۳۶)
و اگر با همسرانتان زفاف نکرده باشید، ولی مهریه آنان را مشخص کرده باشید و طلاق بدهید، باید نیم مهریه آنان را تقدیم کنید؛ مگر در صورتی که همسرتان بیوه باشد و با ولایتی که بر خود دارد، شخصاً از حق خود بگذرد و یا دوشیزه باشد و پدر و یا جدّ او که بر عقد ازدواج او ولایت دارد، از دریافت یک نیمه مهر صرفنظر نماید. و اگر شما گذشت کنید و تمام مهریه را به همسر خود تقدیم نمایید، به تقوا و برائت از تعهد نزدیکتر شده اید. شما باید داد و دهش را در جامعه خود فراموش نکنید. خداوند جهان به دستاورد شما بینا است. (۲۳۷)
مراقبت از نماز
زندگی انسانها به خاطر آزمون دچار مشکلات است و زیر و بم آن نه تنها معاشرتها را مختل می سازد که چهره عبادتها را نیز دچار نوسان می‌سازد. اینک در سه نمازی که بر شما فرض است، بر مراقبت خود بیفزایید و تعداد رکعات و ارکان و فرایض و شرایط آن را بدون خلل انجام دهید، خصوصاً نماز مغرب که بعد از نماز صبح و قبل از نماز عشا ادا می شود و از هر جهت میانگین است. و شما باید به خاطر فرمان خدا بایستید و با اخلاص و ادب فرمان نماز را اطاعت نمایید. (۲۳۸)
و اگر با خطر مواجه شدید و بر جان و مال خود خائف بودید، در حال حرکت ـ خواه پیاده و خواه سواره ـ نماز بخوانید و چون از محل خطر گذشتید و ایمن گشتید، در حال توقف ایستاده و بی حرکت نماز بخوانید و خدا را یاد کنید، آنسان که آداب نماز را به شما آموخت و شما از آداب و شرایط آن بی خبر بودید. (۲۳۹)
انفاق و نفقه همسران بیوه
و آن کسانی که از شما مؤمنان بمیرند و همسرانی از خود برجا گذارند، توصیه شد برای همسرانشان که تا یک سال از توشه زندگی و معاش کافی برخوردار و کامیاب بمانند، بی‌آن که از خانه مسکونی شوهر اخراج شوند. اگر خود خانه شوهر را ترک کردند، بر شما باکی نیست که درباره خود تصمیم شایسته و مقتضی اتخاذ نمایند. خداوند جهان عزتمند و کاردان است. (۲۴۰) و برای خانمهایی که طلاق گرفته اند، تقدیم توشه ای برای معاش زندگی آنان به صورتی مطبوع و متعارف مقرر شده است. حقی که بر عهده اهل تقوا سنگینی می کند، تا حقوق ضایع شده احتمالی را جبران نمایند. (۲۴۱)
با این شرح و بیان خداوند رحمان آیات خود را برای شما روشن می سازد که شما اندیشه به کار بندید و با احکام خدا آشنا شوید. (۲۴۲)
آخرین دیدگاهها