این نوشتار درباره احکام شک در نماز و فراموشی در احادیث شیعه برگرفته از جلد دوم کتاب گزیده کافی است که توسط استاد محمدباقر بهبودی ترجمه شده است. در این بخش کلیه احادیث صحیحی که در دفتــر نماز کتاب کافی درباره سهو و فراموشی و شک هنگام نمازخواندن است، تقدیم شده است.

احکام سهو و فراموشی

سهو و فراموشی در تکبیر اول

(۱۰۸۴) ۱- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: اگر کسی در اول نماز، فراموش کند و «الله اکبر» نگوید، تکلیف او چیست؟ ابوجعفر گفت: باید نمازش را از سر بخواند.

(۱۰۸۵) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی فراموش کند و بدون «الله اکبر» نماز بخواند، الله اکبر رکوع می‌تواند جای الله اکبر اول نماز را بگیرد؟ ابوعبدالله گفت: نه. در صورتی که حتماً بداند الله اکبر اول نماز را نگفته، باید نمازش را از سر بخواند.

 شرح: تکبیر اول نماز، کلید نماز است. با این تکبیر،هر گونه کار و سخن عادی را بر خود حرام می‌کنیم و وارد مرز عبادت می‌شویم و به همین جهت به آن تکبیراحرام و یا تکبیره الاحرام می‌گویند. اگر کسی فراموش کند و بدون الله اکبر نماز بخواند، وارد مرز عبادت نشده و نماز او از درجه اعتبار ساقط خواهد بود.

سهو و فراموشی در قرائت

(۱۰۸۶) ۱- ابوجعفر باقر و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفت: خداوند فقط رکوع و سجود را بر مسلمین فرض و واجب کرده است. قرائت حمد و سوره از سنت‌های نماز است. هر کس از روی عمد، حمد و سوره نخواند، نمازش باطل است و باید از سر بخواند و هر کس فراموش کند و حمد و سوره نخواند، نمازش کامل است و تکلیفی بر او نیست.

شرح: دو فریضه رکوع و سجود، از اجزاء داخلی نمازند و سه فریضه دیگر، یعنی وضو، وقت و قبله از مقارنات نمازند. اجزاء فریضه هر عبادت ارکان آن عبادت را تشکیل می‌دهند، و لذا ترک این پنج فریضه موجب بطلان نماز می‌شود، خواه در اثر تعمد ترک شوند و یا در اثر سهو و نسیان و جهالت. بقیه اجزاء نماز، سنت‌های نماز را تشکیل می‌دهند. این سنت‌ها به وسیله رسول خدا از قرآن استخراج می‌شود و به وسیله رسول خدا واجب می‌گردد. و لذا سنت‌ها یک درجه از فریضه‌ها پایین‌ترند و فقط ترک عمدی آن‌ها مایه بطلان است.

(۱۰۸۷) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: من در نماز فریضه فراموش کردم که حمد و سوره بخوانم یعنی در هیچ رکعتی حمد و سوره نخواندم. تکلیف من چیست؟ ابوعبدالله گفت: مگر رکوع و سجده‌ات را کامل نکرده‌ای؟ من گفتم‌: چرا. ابوعبدالله گفت: در صورتی که از روی فراموشی باشد، نمازت درست است.

سهو و فراموشی در رکوع

(۱۰۸۸) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی در حال قیام، شک کند که آیا رکوع کرده یا نه. تکلیف اوچیست؟ ابوعبدالله گفت: اول رکوع می‌کند و بعداً به سجده می‌رود.

(۱۰۸۹) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی بعد از حمد و سوره، یکسر به سجده برود و بعد از سجده‌ها برخیزد که رکعت بعدی را بخواند، این گاه به خاطر بیاورد که رکوع را فراموش کرده، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: باید نماز خود را از سر بخواند.

(۱۰۹۰) ۳- ابوجعفر باقر (ع) گفت: اگر انسان یقین کند و حتماً‌ بداند که یک رکعت، زیادی خوانده، آن نماز را نمی‌تواند به حساب آورد و باید از سر یک نماز صحیح بخواند.

احکام شک در نماز

شک در رکعت اول و دوم

(۱۰۹۱) ۲- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر کسی در دو رکعت اول از نماز ظهر یا عصر یا عشاء شک کند و مردد بماند که یک رکعت خوانده یا دو رکعت، باید نماز خود را از سر بخواند.

(۱۰۹۲) ۳- به ابوجعفر باقر (ع) و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر انسان نداند که یک رکعت نماز خوانده یا دو رکعت، تکلیف او چیست؟ آن حضرت گفت: باید نماز را از سر بگیرد. من گفتم: اگر کسی نداند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، تکلیف او چیست؟ آن حضرت گفت: اگر موقعی دچار تردید شود که وارد سومین رکعت یقینی و چهارمین رکعت احتمالی شده باشد، آن رکعت را تمام می‌کند و سلام می‌گوید و بعداً چهارمین رکعت یقینی را علیحده می‌خواند، تکلیف دیگری بر عهده او نیست. من گفتم: اگر نداند که دو رکعت خوانده یا چهار رکعت چه تکلیفی دارد؟ آن حضرت گفت: نمازش را سلام می‌دهد و بعداً بر می‌خیزد و احتیاطاً دو رکعت علیحده می‌خواند. تکلیف دیگری بر او نیست.

(۱۰۹۳) ۴- ابوالحسن الرضا (ع) گفت: با شک در رکعت اول و دوم، نماز باید اعاده شود و با شک و در رکعت سوم و چهارم، نماز ترمیم می‌شود و اعاده نمی‌شود.

شک در نماز صبح و مغرب و جمعه

(۱۰۹۴) ۱- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر در نماز مغرب دچار شک و اشتباه شدی، نمازت را از سر بخوان.

(۱۰۹۵) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی شک کند و نداند یک رکعت خوانده یا دو رکعت، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: باید نمازش را از سر بخواند تا یقین کند دو رکعت فریضه را حتماً ادا کرده است، این حکم، درباره نماز جمعه و نماز مغرب و نماز سفر نیز جاری می‌شود.

شک در رکعت سوم و چهارم

(۱۰۹۶) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی شک کند و نداند رکعت سوم را می‌خواند یا رکعت چهارم را تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: باید فکر کند و به هر جانب که رأیش قرار بگیرد، ترتیب اثر دهد. و اگر فکر کند که رکعت سوم است، ‌و در عین حال، احتمال رکعت چهارم را بعید نداند، همانجا سلام بگوید و بعداً‌دو رکعت نماز نشسته بخواند و در این دو رکعت نشسته فقط سوره حمد بخواند.

(۱۰۹۷) ۲- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر شک کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت و هر دو احتمال در فکر او برابر باشد، باید نمازش را سلام بدهد و بعداً‌دو رکعت نماز نشسته بخواند. در این دو رکعت فقط سوره حمد بخواند و تشهد را نیز خلاصه کند.

(۱۰۹۸) ۳- به ابوجعفر باقر و یا ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی نداند که دو رکعت خوانده یا چهار رکعت، تکلیف او چیست؟ آن حضرت گفت: باید برای ترمیم نمازش، دو رکعت نماز ایستاده به جا آورد و در این دو رکعت فقط سوره حمد بخواند و بعد از تشهد سلام بگوید، تکلیف دیگری بر او واجب نیست. آن حضرت گفت: و اگر نداند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت، برخیزد و یک رکعت دیگر هم بخواند، تکلیف دیگری بر او نیست. اما نباید یقین خود را با شک از بین ببرد. نباید رکعت‌های احتیاطی را با رکعت‌های یقینی در قالب یک نماز داخل کند، نباید رکعات احتیاطی مشکوک را با رکعات یقینی مخلوط کند و با یک سلام تکمیل کند. بلکه باید شک خود را به وسیله یقین از بین ببرد و با یقین کامل رکعات نمازش را تکمیل کند و بنابر رکعت یقینی بگذارد و هیچ‌گاه به نماز شک دار ترتیب اثر ندهد.

شرح:

در آخر حدیث، با تعبیرات مختلف توصیه می‌شود که مانند فقهای اهل سنت به قاعده استصحاب عمل نکنند. زیرا عمل به استصحاب، در ترمیم رکعات نماز، ‌نه تنها نتیجه‌بخش نیست، بلکه زیانبار است. مثلاً، بر اساس قاعده استصحاب، باید در شک بین سه و چهار بگوید: من یقین دارم که سه رکعت خوانده‌ام و شک دارم که رکعت چهارم را نیز خوانده‌ام یا نه. و چون شک دارم، بنابراین می‌گذارم که در رکعت چهارم را نخوانده‌ام، و لذا بر می‌خیزم و رکعت چهارم را به نمازم اضافه می‌کننم و سلام می‌دهم. ولی با اضافه کردن این رکعت، شک خود را به یقین تبدیل نکرده، بلکه شک خود را به یک دیگر تبدیل کرده است.

یعنی قبلاً‌ نمی‌دانست که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت و حالا نمی‌داند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت. با این تفاوت که قبل از زیاد شدن این رکعت یقین داشت که هنوز نمازش باطل نشده و حالا احتمال می‌دهد که نمازش را پنج رکعت خوانده باشد که حتماً باطل است. پس اگر بخواهیم شک خود را به یقین تبدیل کنیم، باید رکعات احتیاطی را از رکعات یقینی تفکیک کنیم و مجزا بخوانیم.

مثلاً‌ در شک سه و چهار که یقین داریم سه رکعت خوانده‌ایم، همانجا سلام می‌دهیم و یک رکعت دیگر را که احتمالاً ناقص مانده به صورت دو رکعت نشسته می‌خوانیم. در نتیجه اگر نماز قبلی چهار رکعت بوده که خدا پذیرفته است، و این دو رکعت نماز نشسته، نماز نافله خواهد بود، زیرا این دو رکعت را مجزا خوانده‌ایم، و اگر نماز قبلی سه رکعت بوده، اینک با این دو رکعت نشسته که یک رکعت محسوب می‌شود چهار رکعت نماز فریضه را کامل کرده ایم، منتها در رکعات نماز، تفکیکی صورت گرفته که اشکالی تولید نمی‌کند، زیرا این تفکیک بعد از تکمیل رکعت اول و دوم انجام گرفته است.

رسول خدا نیز در چنین موردی تفکیک رکعات نماز را تجویز و عملاً تعلیم داده است: آن‌جا که در نماز عصر، بعد از تشهد اول عمداً سلام گفت. پرسیدند یا رسول الله آیا سهو کردید و نماز را سلام دادید یا این که نماز چهار رکعتی به نماز دو رکعتی تبدیل شده است؟ رسول خدا گفت: نه سهو کرده‌ام و نه نماز چهار رکعتی به نماز دو رکعتی تبدیل شده است. رسول خدا بعد از این پاسخ برخاست و با دو رکعت دیگر نماز عصر خود را تکمیل کرد.

ادامه شک در رکعت سوم و چهارم

(۱۰۹۹) ۵- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: شک سه و چهار، قابل ترمیم است. شک دو و چهار نیز قابل ترمیم است؛ کسی که شک کند و نداند سه رکعت خوانده یا چهار رکعت و هر دو احتمال در نظر او برابر باشد، رکعت سوم را می‌خواند و بعداز تشهد سلام می‌دهد و بعداً‌دو رکعت نماز نشسته می‌خواند. و کسی که شک کند و نداند دو رکعت خوانده یا چهار رکعت، و هر دو احتمال در نظر او برابر باشد، بر همین روش عمل می‌کند و اگر احتمال چهار رکعت در نظر او روشن باشد، تشهد می‌خواند و سلام می‌دهد، و بعداز آن بر می‌خیزد و احتیاطاً‌دو رکعت نماز ایستاده می‌خواند و در این دو رکعت که به جای رکعت سوم و چهارم سنتی است فقط به قرائت حمد تنها اکتفا می‌کند و اگر احتمال دو رکعت در نظر او روشن باشد، بر می‌خیزد و دو رکعت بقیه را می‌خواند و بعد از تشهد سلام می‌دهد.

(۱۱۰۰) ۷- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: هر گاه شک کردی و ندانستی سه رکعت خوانده‌آی یا چهار رکعت، فکر کن، اگر رأی و نظرت بر این شد که سه رکعت خوانده‌ای، به رأی و نظرت عمل کن و یک رکعت دیگر به نمازت اضافه کن و اگر رأی و نظرت بر این شد که چهار رکعت خوانده‌ای، به رأی و نظرت عمل کن و نمازت را سلام بده . اما اگر به تردید باقی ماندی: نمازت را سلام بگو و بعداً‌دو رکعت نماز نشسته بخوان.

شک در رکعت چهارم و پنجم

(۱۱۰۱) ۱- رسول خدا- که صلوات خدا بر او باد- گفت هر کسی که بعد از نماز شک کند و احتمال بدهد که یک رکعت زیادتر خوانده و یا احتمال بدهد که یک رکعت کم خوانده، به شک خود اعتنا نکند و فقط دو سجده سهو نشسته به جا آورد. رسول خدا می‌گفت: این دو سجده، بینی شیطان را به خاک می‌مالد که دیگر وسوسه نکند.

(۱۱۰۲) ۲- ابوجعفر باقر (ع) گفت: هر کس یقین کند که به نماز خود افزوده است، آن نماز را بشکند و از سر بخواند.

(۱۱۰۳) ۴- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: کسی که سهو و اشتباه خود را ترمیم کند، سجده سهو بجا نمی‌آورد. سجده سهو را کسی به جا می‌آورد که بعد از نماز، شک کند و احتمال بدهد یک رکعت بیشتر خوانده یا احتمال بدهد یک رکعت کمتر خوانده است.

(۱۱۰۴) ۵- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: هر کس به رکعات نمازش بیفزاید، باید نمازش را از سر بخواند.

(۱۱۰۵) ۶- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر بعد از تشهد، شک کنی که آیا چهار رکعت خوانده‌ای یا پنج رکعت، نمازت را سلام بده و بعداً دو سجده سهو نشسته به جا بیاور و سلام بده.

سهو و فراموشی در تشهد

(۱۱۰۶) ۲- به ابوجعفر باقر (ع) گفتند: اگر کسی در رکعت دوم تشهد را فراموش کند و در رکعت سوم به خاطرش بیاید، تکلیف او چیست؟ ابوجعفر گفت: اگر هنوز به رکوع نرفته، همانجا بنشیند و تشهد بخواند و رکعت سوم را از سر بگیرد، نمازش کامل می‌شود. و اگر بعد از رکوع به خاطر بیاید، به نمازش ادامه بدهد و بعداز سلام نماز، دو سجده سهو بکند.

شک شکاک

(۱۱۰۷) ۱- ابوالحسن الرضا (ع) گفت: اگر به شک افتادی که چند رکعت خوانده‌ای و فکرت به جایی نرسیدی، نمازت را از سر بخوان.

(۱۱۰۸) ۲- به ابوجعفر باقر (ع) گفتیم: کسی که زیاد شک می‌کند و اصلاً‌ نمی‌داند چند رکعت خوانده چه تکلیفی دارد؟ ابوجعفر گفت: باید نمازش را از سر بگیرد. ما گفتیم: اگر شکاک شود و هر چند نمازش را از سر بخواند، باز هم شک کند، تکلیف او چه خواهد بود؟ ابوجعفر گفت: با وجود شک به نمازش ادامه بدهد. ابوجعفر گفت: با شکستن نماز، شیطان خبیث را عادت مدهید که هر ساعت و هر لحظه شما را وسوسه کند که هر چه بیشتر طمع خواهد کرد. شیطان خبیث خیلی خوش عادت است. هر کس که شکاک شد، با تقویت یکی از احتمالات، نمازش را تمام کند و با هر شکی نمازش را نشکند. اگر چند نوبت به شک خود بی‌اعتنا شود، دیگر شک نخواهد کرد. ابوجعفر گفت: ‌شیطان خبیث می‌خواهد مطاع و فرمانروا باشد، و اگر نافرمانی شود، باز نمی‌گردد.

(۱۱۰۹) ۳- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: اگر به شک افتادی که رکعت سوم است یا رکعت دوم یا اول یا چهارم، نمازت را از سر بگیر و با حال شک به نمازت ادامه مده.

(۱۱۱۰) ۷- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: احکام سهو و شک بر امام جماعت جاری نمی‌شود و نه بر اهل نماز جماعت و نه در نماز‌های احتیاطی. حکم اعاده نماز هم، در اعاده نماز جاری نیست.

شرح:

اگر امام جماعت شک کند، نمی‌تواند به احکام شک عمل کند و دیگران را به دنبال خود بکشاند، بلکه باید به سایرین علامت بدهد تا او را با خبر سازند. اگر کسی در صف جماعت شک کند، نمی‌تواند به احکام شک عمل کند، زیرا موظف است که از علم و اطلاع امام جماعت پیروی کند.

اگر کسی دچار شک شود و بخواهد با نماز احتیاط، شک خود را اصلاح کند و اتفاقاً‌ در نماز احتیاط هم، دچار شک و تردید شود، دیگر به احکام شک عمل نمی‌کند، بلکه با تقویت یکی از احتمالات، نماز احتیاطی را تکمیل می‌کند. اگر کسی دچار شک شود و بر اساس احکام شک مکلف شود که نماز خود را اعاده کند و اتفاقاً ‌در نماز اعاده باز به شکی دچار شود که باید نماز خود را اعاده کند، دیگر نباید به احکام شک عمل بکند. بلکه با تقویت یک احتمال، نماز خود را تکمیل می‌کند.

(۱۱۱۱) ۸- ابوجعفر باقر (ع) گفت: اگر هماره در نماز‌هایت شک می‌کنی، به شک خود اعتنا مکن و به نمازت ادامه بده. زیرا شک از وسوسه شیطان است، و اگر بی‌اعتنا بگذری تو را ترک خواهد کرد.

(۱۱۱۲) ۹- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: من در نمازهایم زیاد شک می‌کنم. ابوعبدالله گفت: نمازت را در هم بپیچ. من گفتم: چگونه در هم بپیچم؟ ابوعبدالله گفت: در رکوع و سجده فقط سه نوبت بگو «سبحان‌الله».

توجه: شرط پذیرش نماز

(۱۱۱۳) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: عمار ساباطی روایت شگفتی از شما نقل می‌کند. ابوعبدالله گفت: چه روایتی؟ من گفتم: روایت می‌کند که نافله در حکم فریضه است. ابوعبدالله گفت: عمار به کجا می‌رود؟ عمار به کجا می‌رود؟ من چنین نگفته‌ام. من گفته‌ام: هر کس روی دل را متوجه نماز کند تا آن حد که فکرش به جای دیگر نرود، مادام که توجه او باقی است، ‌خداوند نظر لطف خود را به سوی او متوجه خواهد کرد، و لذا چه بسا نصف نماز، یک چهارم نماز، یک سوم نماز و یا یک پنجم نماز، با حال توجه خوانده می‌شود، و فقط همان قسمت به درگاه خدا بالا می‌رود. از این رو ما به نماز نافله مأمور شدیم تا نقص نماز فریضه جبران شود.

(۱۱۱۴) ۲- ابوجعفر باقر (ع) گفت: از نماز انسان، گاهی نیم آن، یک سوم آن، یک چهارم و چه بسا یک پنجم آن به درگاه حق بالا می‌رود، آن مقداری از نماز به درگاه خدا بالا می‌رود که روی دل متوجه آن بوده باشد. ما برای این به خواندن نافله مأمور شده‌ایم تا نقص فریضه را جبران نماییم.

(۱۱۱۵) ۴- ابوجعفر باقر (ع) و ابوعبدالله صادق (ع) می‌گفتند: از نمازهایت، آن قسمتی پذیرفته خواهد شد که با روح و دل به آن توجه کنی. اگر کسی سراسر نماز خود را به غفلت بگذراند، طومار نماز او را در هم می‌پیچند و به صورتش می‌کوبند.

چه چیزی نماز را باطل می‌کند، می‌شکند؟

(۱۱۱۶) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: خنده، نماز را باطل می‌کند؟ ابوعبدالله گفت: لبخند، نماز را باطل نمی‌کند اما قاه قاه، نماز را باطل می‌کند.

(۱۱۱۷) ۲- به ابوالحسن امام کاظم (ع) گفتم: اگر کسی احساس کند که باید به مستراح برود، اما بتواند صبر کند. با این حالت می‌تواند نماز بخواند؟ ابوالحسن گفت: اگر صبر و تحمل داشته باشد و موجب شتاب او نگردد، می‌تواند نماز بخواند.

(۱۱۱۸) ۴- ابوجعفر باقر و ابوعبدالله صادق (ع) می‌گفتند: وضو فقط با چهار چیز، ‌باطل می‌شود: خارج کردن مدفوع و بول و باد شکم بی صدا و با صدا.

(۱۱۱۹) ۶- ابوعبدالله صادق (ع) گفت: خنده قاه قاه، وضو را نمی‌شکند، فقط نماز را باطل می‌کند.

(۱۱۲۰) ۱۲- به ابوجعفر باقر (ع) گفتم: روا است که انسان در حال نماز روی خود را به چپ و راست بگرداند؟ ابوجعفر گفت: نه. حتی با انگشت‌های خود بازی نکند.

پاسخ سلام، تبریک عطسه

(۱۱۲۱) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر در حال نماز به کسی سلام کنند، باید جواب بدهد؟ ابوعبدالله گفت: باید در جواب بگویید: «سلام علیکم». و نگوید «علیکم السلام»، زیرا رسول خدا در حال نماز ایستاده بود که عمار یاسر بر آن حضرت گذشت و سلام کرد و رسول خدا در پاسخ گفت: «سلام علیکم» و سنت بر این جاری گشت.

(۱۱۲۲) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر در حال نماز باشم و صدای عطسه کسی را بشنوم، می‌توانم حمد خدا را به جا آورم و بر رسول خدا صلوات بفرستم؟ ابوعبدالله گفت: بلی، گرچه میان تو و آن برادرت که عطسه کرده، یک دریا فاصله باشد، باز هم خدا را حمد کن و بر رسول خدا صلوات .

کشتن جانور

(۱۱۲۳) ۱- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر کسی در حال نماز ببیند مار یا عقرب به او حمله کرده، آیا می‌تواند آن‌ها را بکشد؟ ابوعبدالله گفت: آری.

(۱۱۲۴) ۳- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: اگر انسان در حال نماز به خاطر بیاورد کیف پول یا انگشتری خود را جا گذاشته، و بترسد که از دست برود، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: نمازش را قطع می‌کند و متاع خود را بر می‌دارد و نماز خود را از سر می‌خواند. من گفتم: اگر در حال نماز باشد و ببیند چارپایی رم کرده به سوی او می‌تازد، یا ببیند چارپای خودش گریخته و امکان دارد گم شود، یا این که مردم را مصدوم کند، تکلیف او چیست؟ ابوعبدالله گفت: مانعی ندارد که نمازش را قطع کند.

(۱۱۲۵) ۴- موقعی که ابوجعفر باقر علیه‌السلام در مسجد شپش مشاهده می‌کرد، آن را زیر شن‌ها دفن می‌کرد.

• چگونگی تقسیم ارث در قرآن و احکام آن
  در این نوشتار احکام وصیت، ارث و طبقات وارثان، اِرث کَلالَه، اِرث پیمانی، عَول و تَعصِیب، به صورت مستقیم از قرآن تبیین و تشریح شده است. نوشتار برگرفته از مقاله ایست که نخستین بار در سال ۱۳۵۳ در کتابی با نام «احکام قرآن: ارث و ربا» به چاپ رسیده است و در واقع به چگونگی… خواندن بیشتر: چگونگی تقسیم ارث در قرآن و احکام آن
• ربا و حیله شرعی در نگاه قرآن و حدیث شیعه
  این نوشتار که برگرفته از کتاب معارف قرآنی است، به موضوع ربا و حیله شرعی از دیدگاه قرآن می پردازد. در این مقاله کلیه مسایل موبوط به ربا از دیدگاه قرآن و عترت مورد بازبینی و دقت قرار گرفته است. «قَالُوا مَعْذِرَهً إِلَى رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ» «یَا عَلِیُّ إِنَّ اَلْقَوْمَ سَیُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ وَ یَمُنُّونَ… خواندن بیشتر: ربا و حیله شرعی در نگاه قرآن و حدیث شیعه
• نماز نافله چیست؟
  نماز نافله چیست؟ این نوشتار برگرفته از بخش پایانی دفتر نماز، در جلد دوم کتاب گزیده کافی است که به نمازهای نافله و سایر نمازهایی می پردازد که در گستره نمازهای روزانه قرار ندارند. نماز حاجت و نماز استخاره و نماز باران از جمله این نمازها هستند. نماز نافله چیست؟ روزه نافله کدام است؟ (۱۲۸۱)… خواندن بیشتر: نماز نافله چیست؟
• نماز در سفر و آداب نماز مسافر در احادیث شیعه
  این نوشتار درباره «نماز در سفر و آداب نماز مسافر در احادیث شیعه» برگرفته از جلد دوم کتاب گزیده کافی است. در این کتاب احادیت صحیح کتاب کافی به فارسی ترجمه شده و دفتر نماز آن به عنوان نمونه در این وبگاه در دسترس علاقمندان قرار دارد. اوقات نماز در سفر (۱۲۵۳) ۱-اول ظهر، با… خواندن بیشتر: نماز در سفر و آداب نماز مسافر در احادیث شیعه
• آداب نماز جمعه به روایت احادیث کتاب کافی
  آداب نماز جمعه به روایت احادیث کافی نوشتاری است، برگرفته از جلد دوم کتاب گزیده کافی، دفتر نماز، که ترجمه فارسی تمامی احادیث صحیح آن در این بخش از وبگاه قرار گرفته است. حرمت روز جمعه (۱۲۱۹) ۱- شنیدم ابوجعفر باقر (ع) می‌گفت: خورشید، در هیچ روزی، سر از افق بر نکشیده که بهتر از… خواندن بیشتر: آداب نماز جمعه به روایت احادیث کتاب کافی
• جای نماز و جامه نماز در احادیث کتاب کافی
  این نوشتار تحت عنوان «جای نماز و جامه نماز در احادیث کتاب کافی» برگرفته از جلد دوم کتاب گزدیده کافی است. کلیه احادیث دفتر نماز این کتاب به منظور دسترسی آسانتر مخاطبان در این وبگاه بارگذاری شده است. جایگاه نماز (۱۱۷۲) ۲- به ابوعبدالله صادق (ع) گفتم: در خوابگاه شتران، نماز خواندن روا است؟ ابوعبدالله… خواندن بیشتر: جای نماز و جامه نماز در احادیث کتاب کافی
• آداب مسجد و نماز جماعت در حدیث شیعه
  این نوشتار تحت عنوان آداب مسجد و نماز جماعت فصلی کوتاه برگرفته از جلد دوم کتاب گزیده کافی است که توسط استاد محمدباقر بهبودی ترجمه شده است. در این بخش کلیه احادیث صحیحی که در دهتر نماز کتاب کافی درباره آداب مسجد و نماز جماعت است، تقدیم شده است. کلیه احادیث دفتر نماز به تدریج… خواندن بیشتر: آداب مسجد و نماز جماعت در حدیث شیعه